Tropisch gevoel in de tuin en eens iets anders op je bord? Plant dan Canna.

Een paar jaar geleden was ik op bezoek in de winkel van Ton Vreeken. De rhizomen van “ incapijlwortel” lagen in de etalage te blinken en trokken meteen mijn aandacht. Natuurlijk ging één van die rhizomen mee naar huis. Thuis gekomen de nieuwe aanwinst direct ingepot. Eind april was er nog niks te zien, een paar weken later nog niet,.... Net toen ik dacht dat er iets mis gelopen was kwamen de eerste bladeren tevoorschijn en vanaf dat moment ging het pijlsnel met die incapijlwortel.

Een beetje achtergrond

Onbekend is incapijlwortel helemaal niet. Maar meestal noemen we de plant in de volksmond Canna. Je komt de plant op heel wat plaatsen tegen in (openbaar) sierplantsoen. De reden daarvoor is niet ver te zoeken. De grote gekleurde bladeren geven een border of terras een warme zuiderse tint. Of dat nog niet genoeg is heeft de plant ook nog prachtige bloemen en verloopt de teelt zonder enig probleem.

Hoe makkelijk de teelt van Canna ook mag wezen, zo ingewikkeld is het om de verwarring rond de naamgeving te ontrafelen. De achternaam (soortnaam) van de siercanna is indica. De Canna waar het in dit artikel over gaat luistert naar de naam Canna edulis en is nauw verwant met die bekende “siercanna”. Botanici twijfelen zelfs of de twee wel aparte soorten zijn.

Laten we het praktisch houden. Als er al een verschil is tussen de twee schuilt het hem in het feit dat Canna edulis speciaal veredelt werd voor landbouwgebruik, Canna indica op sierwaarde. Uiterlijk ga je het verschil tussen de twee moeilijk zien. Het zit hem in de details. Het blad van beide soorten is even sierlijk. Alleen bloeien, dat doet de edulis wat moeilijker in ons klimaat.

Natuurlijk kweek ik de plant in mijn tuin voor zowel sier- als nutsdoeleinden. En ja, de plant is behoorlijk productief. Het is één van die planten die ook vermeld staat in het beroemde werk lost crops of the Incas. (je kan het boek gratis downloaden als je klikt op de link, hoofdstuk 1 gaat over achira aka Canna)
Het boek houdt een lofzang over de canna* als één van de makkelijkste landbouwgewassen die er bestaan. Niet allen het boek deelt die mening. Ik kan dat volmondig be-amen.

*Nu het verschil tussen de twee duidelijk is een kleine afspraak. Als ik het in de rest van het artikel over Canna heb bedoel ik daar de landbouwvorm, Canna edulis mee.

Waar de plant graag staat?

Als je op zoek gaat naar informatie over Canna telen vindt je dikwijls terug dat de plant in volle zon op een vochtige plaats moet staan. Mijn ervaring met Canna is dat de plant heel tolerant is qua standplaats.

Je kan de plant kwijt in een pot op je terras of in de vollegrond, op droge plaatsen of halfschaduw. Het gaat allemaal. Op droge plaatsen heeft de plant wat minder blad, in halfschaduw wordt hij wat hoger. Om eerlijk te zijn. Ik heb nog geen plaats gehad waar de plant niet groeide en productief was. Zelfs op droge plaatsen was de opbrengst meer dan behoorlijk.

De enorme flexibiliteit is dan ook het makkelijke aan de plant. Als je ergens een gaatje vrij hebt in een sierborder kan je die plaats opvullen met Canna. Bijvoorbeeld in een border met voorjaarsbloeiers, zwarte bessen,... In het voorjaar pakt de plant geen plaats in want je plant hem maar buiten in de loop van mei. Het uitlopen van het rhizoom gaat traag. Eens uitgelopen gaat het snel. Voor je het weet staat de plant één tot twee meter hoog. Maar dan spreken we van de periode eind juni tot de eerste nachtvorst.

De hoogte is trouwens helemaal niet hinderlijk. Hangt er een blad in de weg van een buurgewas dan knip je het gewoon af en gebruik je het als mulch. Met zo 'n grote bladeren mulch je snel een perceeltje toe.

Die grote bladeren zijn een enorme troef van de plant. Canna is verre familie van banaan en dat is er aan te zien. Het blad is even sierlijk, combineert mooi en zorgt voor een warme tropische tint. Voor dat tropische gevoel blijft de plant zorgen tot in de herfst op het moment dat je de plant rooit.

In borders combineer ik canna ook graag met dat andere lekkere gewas uit Zuid-Amerika, yacon of appelwortel. De twee groeien niet alleen graag samen maar zijn ook een mooie combinatie. Zowel qua vorm als kleur. Het rood aangelopen ellipsvormige blad steekt af tegen het groene driehoekige blad van yacon.

Opmerking: Als je Canna in pot wil telen hou er dan rekening mee dat voor het groeiende rhizoom alles moet wijken. In 2015 stond eén van mijn canna 's in een, zo bleek later, te kleine pot. De kunststof pot is blijvend vervormd doordat het rhizoom te groot werd...

Foto: Onze Canna-appelwortel jungle. Ideal voor wie graag een polycultuur zonder werk aanlegt.

Eetbare onderdelen

Canna is een heel oud cultuurgewas. De plant werd en wordt vooral geteeld voor de dikke vlezige rhizomen die boordevol zetmeel zitten. Er wordt trouwens behoorlijk wat onderzoek gedaan naar het potentieel van de plant als zetmeelleverancier. Het zetmeel is niet alleen makkelijk te winnen, Canna is ook de plant zijn met de grootste zetmeelmoleculen van het hele plantenrijk. De moleculen zouden zelfs zichtbaar met het blote oog. Ik heb ze nu niet echt gezien. Of het is te zeggen het is me niet opgevallen bij het bereiden.

Hoe je die rhizomen lekker kan klaarmaken? Dat is de vraag. En het antwoordt vinden op die vraag is al een hele zoektocht geweest. De recepten liggen zeker niet voor het oprapen. Tenminste, als je zoekt onder de naam Canna (of C. edulis). Verander je van zoekterm dan valt er wel het één en ander te vinden. In zijn gebied van herkomst, Zuid-Amerika, gaat de plant onder de naam achira. Als je die achira ingeeft in de zoekmachine stuit je direct op de meest bereiding die je kan terugvinden, arrowroot cookies oftewel achiras. Want met achira worden in Colombia traditionele koekjes bereidt die...achiras worden genoemd. De naam is niet echt ver gezocht.

En nu stuitten we alweer op verwarring die te maken heeft met de naamgeving van de plant.
Alhoewel overal vermeld staat dat de koekjes met achira (Canna) worden bereid hebben recepten het in hun ingrediëntenlijst over “arrowroot flour” als hoofdrolspeler om achiras te bereiden. Bij sommigen gaat er nu misschien een belletje rinkelen. Arrowroot flour /powder heeft bijna een cultstatus bij mensen op een glutenvrij dieet en wordt gewonnen uit de knollen van Marantha arundinacea, een ander ver familielid van Canna.
Komt die verwarring er doordat Canna in het Engels ook arrowroot wordt genoemd of door een gebrekkige vertaling van recepten? Ik weet het niet.

Foto: de klaargemaakte "arrowroot cookies" oftewel achiras.

In ieder geval. Canna en arrowroot zijn allebei rijk aan makkelijk verteerbaar zetmeel. Mijn idee is dan ook dat je receptjes van de ene “arrowroot “ kan gebruiken om de andere te bereiden.
Ik heb die koekjes, de achiras, eens klaargemaakt en heb de arrowroot flour geschrapt uit mijn recept en vervangen door Canna waarmee het koekje volgens allerlei bronnen (waaronder het eerder vermelde boek lost crops of the Inca 's) traditioneel bereid wordt. Om het koekje met Canna te maken heb ik de rhizomen een half uurtje gekookt in de snelkoker, gepeld en dan geraspt. Het receptje vindt je hier.
Het koekje heeft iets speciaals, een zoet-zure smaak door de kaas die je er in verwerkt. Een smaak die je moet gewoon zijn...Eerlijk gezegd ben ik er geen grote fan van.

Foto: Canna net na het koken. 

Rauw zou je het rhizoom ook kunnen eten. Dat heb ik nog niet geprobeerd. Gewoon gekookt heb ik het wel al eens geproefd. De smaak is dan wat aan de flauwe kant. Ideaal dus om te mengen met bijvoorbeeld wat look en kruiden. Eenvoudig maar lekker. Canna na het koken in stukjes snijden en opbakken met wat look.

Het hoge zetmeelgehalte maakt dat je de plant ook zou kunnen inzetten als aardappelvervanger. Daarom zocht ik verder naar wat inspiratie om de rhizomen als dusdanig te breiden. Er valt links en rechts wel het één en ander te vinden als je maar lang genoeg zoekt. De zoektocht wordt wel telkens opnieuw bemoeilijkt door de arrowroot verwarring en de veelheid aan mogelijke lokale namen. Daarom een paar tips:

• In Vietnam zou Canna (of arrowroot?) gebruikt worden om heel populaire deegwaren te bereiden. Zoek maar eens op “Vietnamese arrowroot glass noodles” of cellophane noodles. In vietnam gaat de plant door het leven onder de naam cu dong.

• In het Engels wordt de plant ook wel Indian shot genoemd. Indian shot omdat de rijpe zaden keihard zijn en ooit zouden gebruikt geweest zijn als kogels. Een soort ecologische BB gunkogels avant la lettre dus. In ons klimaat zal het vredevol blijven als je Canna plant want die zaden die hoef je niet te verwachten. Dat is tenminste mijn ervaring met de plant.

• Zoek ook eens op andere lokale namen zoals Sagu, Queensland arrowroot,... Aan namen voor de plant geen gebrek. Indisch bloemriet is trouwens een keurige Nederlandse naam voor Canna.

We hebben het hier al de hele tijd over de eetbaarheid van het rhizoom. Maar je kan niet enkel het rhizoom eten. Ook het blad is eetbaar en volgens het boek lost crops zouden ook de jonge scheuten gegeten worden. Dat moet ik zeker nog eens proberen.

Wat ik alvast kan aanraden is om de grote cannabladeren ook eens als decoratieve schaal te gebruiken. Afwassen hoeft niet, de bladeren gaan na gebruik bij de kippen. De bladeren zouden aan je gerecht een fris aroma toevoegen maar daar heb ik niets van gemerkt.

Foto: Gebruik het blad van Canna eens als alternatieve dienschotel. Het is eens iets anders en je hebt geen afwas. (op de achtergrond een glas aardbeienwijn)

Wanneer oogst je best?

Op Engelstalige fora vind je wel eens terug dat je Canna tijdig moet oogsten. Liefst voor de bloei. Dat vroegtijdig oogsten zou er voor moeten zorgen dat er niet te veel vezels in de rhizomen aanwezig zijn. Of dit bij ons zo 'n rol speelt, dat tijdig oogsten, dat weet ik niet. In bloei komen doen ze bij ons amper dus waarschijnlijk oogsten we automatisch op het goede tijdstip. In mijn geoogst rhizomen zit inderdaad een lichte vezel. Die is helemaal niet hinderlijk als je ze na het koken mixt.

Zelf rooi ik de Canna op het moment dat de vorst begint te dreigen in het najaar. Je kan als je wil wachten op de eerste nachtvorst, ik doe het altijd iets vroeger. Ik bewaar graag een paar planten als kamerplant en dat lukt niet als de plant bovengronds afgevroren is natuurlijk.

De rhizomen van de plant liggen voor een groot deel boven de grond. Diep graven is dus zeker en vast niet nodig. De oogst, die is niet min. Om de cijfers van 2016 er even bij te nemen. Op 22/10 oogstte ik van één plant 3,6 kg. Drie planten samen waren goed voor een oogst van 9,4 kg. En dat allemaal zonder werk...

Na de oogst pot ik een paar planten in om te gebruiken als kamerplant. De rest van de knollen verhuisd naar de kelder waar ze de rest van de winter doorbrengen in een emmer op zand.

Foto 's: Links: één keer met de vork er onder en je hebt alles mee. Midden: de plant kan je scheuren om in de potten. Rechts: de geoogste rhizomen klaar om de kelder in te gaan.

Allemaal aan de Canna?

Zoek je nog een zorgeloze eetbare plant om een sierborder op te leuken? Denk dan eens aan Canna. In de winter een mooie kamerplant, in de zomer een sierlijke borderplant.

Ziekten en plagen zijn onbestaande, zelfs woelmuizen heb ik nog niet aan de canna gezien. En werk? Dat valt heel goed mee. Enkel planten in het voorjaar en oogsten in het najaar. Dat is het. Er mee leren koken dat is wellicht de grootste uitdaging. Originele recepten zijn steeds welkom. Ik zou vooral van mensen die traditioneel koken met de knol wat meer info willen. Ken je zo iemand leg dan het contact tussen ons beiden aub.