Zet eens een kopje thee uit eigen tuin!

 Een stukje tuin-oogst dat ik absoluut niet zou willen missen is tuin-thee. Een lekker kopje kruidenthee waarvan de samenstelling en smaak varieert naargelang het seizoen. Heerlijk, divers en goedkoop. Want kijk maar eens in de supermarkt? Hoeveel kost thee? Juist ja,… tientallen euro 's per kilogram. Waarom genoegen nemen met dure theezakjes met gedroogd spul als je het vers product kan hebben. Recht uit eigen tuin. Het enige werk dat je moet doen is...je theepot vol plukken, warm water opgieten en genieten maar.

Even een opmerking voor we verder gaan. Het artikel heet tuin-thee. Over echte thee waarin blaadjes van de theeplant (Camellia sinensis) verwerkt zitten gaan we het hier niet hebben. Wel over infuus en kruidenthee. Voor het gemak van lezen en schrijven bedoel ik met het woord thee in de rest van het artikel dus kruidenthee of infuus. Ik lijst de kruiden die wij daarvoor vaak gebruiken even voor je op en wat tips en trucjes om dergelijke thee te bereiden en te telen. Daarbij geef ik wat extra aandacht aan theekruiden voor wintergebruik want in de winter dan consumeren wij gewoon nog meer thee dan in de zomer. In de zomer durven we die tuinthee wel eens vervangen door een limonade of...cocktail. Ook uit de tuin natuurlijk. Wat dacht je :-)

De 7 door ons meest gebruikte kruiden om thee mee te zetten:

1. Munt (Mentha spp.) gebruiken we zowel vers in het zomerhalfjaar als gedroogd in de winter. Munt is heel eenvoudig te drogen. Gewoon verse munt in de ochtend afsnijden, busseltjes maken en drogen aan een wasdraad of rek in de schaduw.

We telen munt zowel in de grond als in pot. De pot plaatsen we in het voorjaar in de serre om vroeger op het jaar te kunnen oogsten. Verder in het artikel wat meer daar over.

Het aantal bestaande muntsoorten is gigantisch. Iedere soort heeft een wat ander aroma. Wollige munt bijvoorbeeld heeft een goede reuk maar de smaak is zeer zacht. Marokkaanse munt is dan weer veel krachtiger van smaak en geurt anders. Kwestie van wat soorten uit te testen en te ontdekken welke munt je het liefst drinkt. Je kan muntsoorten ook altijd mengen natuurlijk om je perfecte kopje muntthee samen te stellen.

2. Citroenmelisse (Melissa officinalis) is net zoals munt een gewas dat uiterst makkelijk groeit. Dat vinden we helemaal niet erg. Integendeel. We laten het kruid op verschillende plaatsen in de tuin groeien als bodembedekker onder fruitgewassen. We drinken heel wat citroenmelisse thee waardoor we de groei enigszins onder controle houden. Als citroenmelisse echt te sterk groeit gebruiken we het ook wel eens om te mulchen. Citroenmelisse gebruiken we in tegenstelling tot munt enkel vers. Gedroogd vindt ik de smaak wat minder. Dat we het gewas niet drogen zet geen domper op het theeplezier. Het groeiseizoen van citroenmelisse is bijzonder lang en er is nog altijd de truc met de pot (zie verder).

3. Citroenverbena (Lippia citriodora) is onze absolute favoriet om thee mee te maken. Een heerlijke geur en een volle smaak typeert de thee bereidt van deze plant. Het liefst drinken we citroenverbena vers. Gedroogd is de smaak wat minder krachtig. Daarom vriezen wij in de zomer blad (incl. kruidige stengels) van citroenverbena in. De smaak blijft beter gepreserveerd dan wanneer je het kruid droogt en het neemt amper plaats in de vriezer in.

Een minpuntje van de plant is dat hij niet zo houdt van de winter. Dan moet je de plant in huis nemen en verliest hij nagenoeg alle blad tenzij je een woning hebt waar in de winter een pak licht binnen komt. Dan groeit de plant traagjes voort zodanig dat je verspreidt over de winter nog een paar kopjes thee kan zetten. De winteroogst is een fractie in vergelijking met de zomeroogst.

Vanaf maart begint de plant terug uit te lopen en omstreeks begin april beginnen we terug af en toe verse citroenverbena thee te zetten.

De zomer is het seizoen waar de citroenverbena zich in zijn nopjes voelt en de groeisnelheid bijzonder hoog is. Oogst de plant zeker en vast vaak genoeg in de zomer. Dan krijg je niet alleen een mooi gevormde plant, omdat je de groeiende scheuten steeds topt, maar voorkom je ook dat hij in bloei raakt. Want eens in bloei neemt de bladproductie af.

Er zijn nog wel wat planten van hetzelfde geslacht (lippia) die ik graag zou testen maar waar ik nog niet toe gekomen ben. Op mijn verlanglijstje staan Lippia dulcis (honingverbena) die een zoete smaak zou hebben en Lippia gratissima die vanilletoetsen zou leveren. Een werkje voor de komende jaren om met deze planten aan de slag te gaan.

Ik merk ook dat veel mensen die niet gewoon zijn (kruiden)thee te drinken wel graag (nog) een kopje citroenverbena thee wensen… Een ideale plant om mee aan de slag te gaan als je niet zo gewend bent kruidenthee 's te drinken dus en een leuk cadeau om eens iets anders te geven voor moederdag. Een citroenverbena plant en een link naar dit artikel voor meer uitleg is een orginieel cadeau als je het mij vraagt :-)

4. Tijm (Thymus spp.) levert een heerlijk geurende thee op. Vooral in de wintermaanden drinken we veel tijm thee omdat tijm gewoon vers te oogsten is in tegenstelling tot bijvoorbeeld citroenmelisse, -verbena of munt. Tijm thee drinken we puur of ook gemengd met rozemarijn en/of honing.

Meestal gebruiken we de gewone tijm om thee mee te zetten maar ook met andere tijmsoorten zoals citroentijm kan je thee zetten. Natuurlijk levert dit opnieuw een andere smaak op.

5. Rozemarijn (Rosmarinus officinalis) is net als tijm bijna jaarrond te oogsten. In de zomer gebruiken we het kruid vooral voor de inmaak van bijvoorbeeld zongedroogde tomaten en in de winter voor thee. Let wel. Er is een groot smaakverschil tussen de kruipende rozemarijn (Prostratus groep) en de gewone. Zet je thee van de kruipende dan smaakt die eerlijk gezegd min of meer naar badwater. De gewone rozemarijn heeft een veel krachtiger aroma.

6. Bronzen venkel (Foeniculum vulgare 'Purpureum'), van deze mooie schermbloemige gebruiken we vooral de zaadjes. De oogst van die zaden vraagt niet veel werk. Gewoon de schermpjes afknippen op het einde van de zomer als ze (vanzelf) gedroogd aan de plant hangen. Meestal is dat omstreeks eind september. De zaadjes hoef je niet van de schermen te verwijderen. Als je thee bereidt neem je gewoon één of meer droge schermpje en stop je ze in de theepot op zijn geheel zonder de zaadjes er af te halen. De smaak van de zaadjes is iets zoeter dan die van de gewone venkel. Naast de gedroogde zaadjes kan je ook het blad aanwenden voor thee maar aangezien we voldoende zaadjes hebben doen we dat niet zo vaak.

7. Salie (Salvia officinalis) : Nog zo'n wintertheeplant bij uitstek die je de hele winter door vers kan plukken voor thee. Pas tegen het einde van de winter moeten we soms stoppen met oogsten om de plant niet helemaal kaal te knippen. Om dit te voorkomen kan je natuurlijk ook meerdere planten zetten. Salie is een smaak waar zeker niet iedereen van houdt. Ik hou er van, mijn vrouw niet. De ideale thee voor wanneer ik alleen thuis ben dus.

Kruiden die minder frequent in onze theepot belanden

Basilicum (Ocimum basilicum) is verrassend lekker om thee mee te zetten. Liefst drinken wij thee van de “gewone” breedbladige of Genovese basilicum. Er is heel wat verschil in smaken tussen de basilicumsoorten. Test zelf welke basilicum je het lekkerst vindt. Je kan het blad gebruiken om thee te maken maar ook de bloemen en stengels.

Ananassalie (Salvia Rutilans) gebruiken we sporadisch. De smaak van het blad is eerder aan de flauwe kant. Meestal mengen we het blad van ananassalie met iets anders dat meer smaak heeft zoals een takje tijm. De ananassalie kleurt de thee blauwachtig. Waarom zetten we de plant dan kan je je afvragen? De rode bloemen die in de herfst en winter verschijnen zijn uiterst lekker. De bloemen hebben een veel sterker ananas-aroma dan het blad en zijn bovendien zoet. Lekker om zo te eten of bij een salade als versiering te voegen of bovenop een tas verse thee te leggen wat mooi presenteert. De winterhardheid van de plant is matig en varieert volgens de standplaats. Voor de zekerheid plaats ik altijd een pot binnen zodat ik altijd een plant over heb om terug mee te starten in het voorjaar.

Zwarte bessenblad (Ribes nigrum) is eens iets anders om aan een theemengeling toe te voegen. Het geeft een bijzonder aroma zowel qua smaak als geur. De beste seizoenen om blad te oogsten zijn voorjaar en zomer. In het najaar is het blad harder.

Bergamot (Monarda didyma) thee kan je in de zomer wel eens drinken. Een krachtige maar volle smaak typeert de thee. Je kan zowel het blad als de bloemen gebruiken. We gebruiken eigenlijk enkel het blad en laten de bloemen voor de bijen die verzot zijn op bergamot. Monarda didyma kan je vinden in allerlei variëteiten met verschillende kleuren zoals rood, wit, paars, roze,..
Je hebt niet alleen keuze genoeg tussen kleuren van bergamot maar er zijn ook nog andere Monarda soorten te over. Sommige zijn vaste planten. Andere éénjarigen.

Citroenbergamot (Monarda citriodora) is zo 'n éénjarige mooie Monarda soort maar onze theepot vullen we er maar sporadisch mee. Als we het gebruiken is het meestal in een mengeling met andere kruiden. De smaak is veel flauwer dan van de gewone bergamot. De plant is niet winterhard maar zaait zich zelf uit (zonder hinderlijk te zijn). Herzaaien hoeft niet.

Monarda thee is iets voor de zomermaanden. In de winter sterven bij de vaste Monarda 's de bovengrondse delen af. Citroenbergamot kan je tot diep in de herfst oogsten. Bewaren door drogen zou een mogelijke optie zijn om bergamot voor de winter te bewaren. Zelf hebben we het drogen nog niet kunnen proberen en het gedroogde spul aan een smaaktest onderwerpen. Ons bergamot veld is pas in 2015 aangelegd en momenteel dus in uitbreiding om er in de toekomst ook wat van te kunnen gaan drogen.

Nog meer kandidaten om in je theepot te stoppen

De hier opgelijste tuintheeplanten zijn een mogelijke selectie. Het zijn die planten die wij zelf persoonlijk het meest gebruiken. De lijst van wat je allemaal kan aanwenden om tuinthee te maken is een pak langer dan wat hier vermeld staat. Brandnetel, frambozenblad, vlierbloesem, appel, drop plant (Agastache), lavendel, vrouwenmantel, rozenbottel... Het kan allemaal. Het enige criterium is dat je het graag lust en er vlot aangeraakt uit je eigen tuin of in je omgeving.
Je hoeft je immers niet te laten begrenzen door de kruiden die in je tuin voorkomen. Ieder jaar gaan we ook linde- en vlierbloesems plukken. Linde gebruiken we om te drogen, vlierbloesem vers. voor thee bijvoorbeeld. Ga je wildplukken denk dan aan je eigen gezondheid (nabijheid industrie, drukke verkeersaders, etc…) en laat genoeg over voor andere spelers in het ecosysteem. Bij de genoemde soorten linde en vlier is dat meestal geen probleem door hun overvloedige bloei. Gebruik je minder overvloedig aanwezige soorten denk er dan aan iets over te laten.

Een interessante manier om meer te weten te komen over wat je allemaal als thee kan bereiden is de thee-winkel. Lees eens de samenstellingen op de verpakkingen van allerlei theemixen met exotisch klinkende namen. Het geeft ideetjes om wat meer opzoekingswerk te verrichten en uiteindelijk smaakproeven te houden in eigen keuken voor de eigen jury van theedrinkende huisgenoten. Andere informatie zoals boeken helpen natuurlijk ook maar zijn niet altijd even origineel heb ik al gemerkt.

Als je de verpakkingen leest let dan niet alleen op welke plantensoorten je kan aanwenden maar vooral ook op de gebruikte combinaties. Zoals ik al vermelde in de lijst zijn niet alle planten even lekker om er een pure thee mee te maken. Soms komen ze veel beter tot hun recht in een mix of mengeling van kruiden.

Tuin-thee bereiden

Veel is er niet gelegen aan thee bereiden. Je theemateriaal plukken (of gedroogd spul nemen in de wintermaanden) warm water erover, vijf minuten laten trekken en je kan schenken. Een theepot hoef je niet te gebruiken. Je kan ook gewoon het theemateriaal in je tas doen en er warm water overgieten. Toch geeft het gebruik van een theepot meestal een ander en rijker aroma.

Een ander voordeel van het gebruik van een theepot is dat het ook makkelijk is om mengelingen te maken.
Mengelingen niet alleen van kruiden maar ook allerlei andere zaken die je aan de thee kan toevoegen. Denk aan toevoegingen met een zoete toets zoals bijvoorbeeld zoethout (kan je trouwens ook zelf telen, wij doen het nog niet) of Stevia of uiteraard honing, maar ook overschotten zoals restjes fruit.
Wij gebruiken vaak framboos of appelschijfjes als toevoeging. Of een ander populaire restje zoals limoncello-citroenschillen. Als ik limoncello maak gebruik ik de schillen van de bio-citroenen een tweede keer voor thee. Limoncello krijgt zijn aroma aangeleverd door citroenschillen. De smaak wordt gedragen door de alcohol. Je weekt zes weken schillen in alcohol om de limoncello te bereiden. Daarna gebruiken we de schillen om er thee mee te zetten. Het levert een bijzonder rijk aroma op.

Ook best leuk om toe te voegen aan je tuin-thee zijn:

• cayenne-peper (let op met de dosering anders kan het zijn dat je tranen in de ogen krijgt),
• kaneel: alleen al voor de geur, 
• groenten zoals selder, gember,
• bloemen van goudsbloem (Calendula) korenbloem of ananassalie,…

Heel veel dingen kan je gaan mengen in je thee. Veel mengelingen komen gewoon tot stand door experimenteren. Wat heb ik in de keuken/tuin op dit moment: we gooien het samen, voegen het één en ander toe en proeven het resultaat. In de meeste gevallen valt dit reuzengoed mee. Heel soms moet je wel eens opnieuw beginnen.

Tenslotte nog een belangrijke opmerking als je thee gaat bereiden. Kruidenthee wordt vaak niet enkel gedronken omdat het lekker is maar ook omdat sommige kruiden een bepaalde werking hebben op allerhande processen zoals onze gemoedsrust of fysiologische processen. Hou daar rekening mee. Sommige kruiden zoals bijvoorbeeld salie worden sterk ontraden voor vrouwen die borstvoeding geven bijvoorbeeld. Lees altijd wat over een kruid gezegd wordt in een paar boeken en hou daar rekening mee als steeds hetzelfde advies terugkomt. Als je iets nieuws uitprobeert let dan ook op het effect op je gemoedsrust. Dat effect kan voor iedereen anders zijn. Ikzelf krijg bijvoorbeeld heel wat energie van muntthee.

Je tuin-thee productie opschroeven

De truc met de pot daar gingen we het nog over hebben. Wel heel eenvoudig, plant ook eens kruiden als munt en citroenmelisse in een grote pot en plaats ze in het vroege voorjaar in de serre of op je vensterbank binnen. Dan kan je ze in het voorjaar vroeger oogsten dan je dat normaal gezien buiten kan. Wij zetten deze kruiden in grote 10 liter potten. Munt in pot is bijzonder productief. Wel genoeg water geven dan want munt heeft het graag licht vochtig.

Een andere manier om meer theemateriaal uit je tuin te halen is je kruiden telen tussen andere gewassen in. Bijvoorbeeld munt en citroenmelisse als bodembedekker tussen prei of boerenkool. Op die manier sla je twee vliegen in een klap. De bodem is bedekt en je kan thee drinken. Op deze manier kruiden telen is ook bijzonder handig om toch genoeg kruiden te kunnen telen in een kleine tuin. Je hoeft niet te kiezen tussen groenten en kruiden. Zet ze gewoon door elkaar of plant ze in sierborders (bijv. Monarda). Combineren maakt het niet alleen leuker en productiever. De meeste theeplanten zijn gewassen met heel veel functies; ze ondersteunen je tuinecosysteem door het leveren van voedsel voor insecten of afweer van ziekten en plagen, zijn gewoon mooi om naar te kijken en geuren zo lekker als je er langs passeert. Laat ze maar wat slingeren langs een tuinpad waar je vaak passeert. Niet alleen handig als je wil oogsten maar ook gewoon heerlijk. Iedere keer dat je de planten aanraakt komt er een geurend aroma vrij.

Een andere tip om meer thee uit eigen tuin te oogsten is gaan voor meer diversiteit. Hou steeds je ogen open voor mogelijkheden en ontdek smaken. Meer proeven en smaken ontdekken is even belangrijker dan gewoon een grotere oppervlakte van één of twee kruiden planten zoals bijvoorbeeld munt.

Aan de slag! Verzamel een paar plantjes. Andere tuinliefhebbers en professionele teeltbedrijven zullen je graag aan een scheutje van munt of citroenmelisse helpen. Eén plantje is genoeg om aan het vermeerderen te slaan en je thee-avontuur van start te laten gaan.