Vroege tomaten pluk je in juni

Eind januari. Tuiniers hebben het gehad met de winter en staan te popelen om aan de slag te gaan. Tomatenzaad wordt bovengehaald zodat ze binnen kort lekker vroeg kunnen gaan oogsten. Tenminsten, dat is toch het idee. Maar...na 6 weken heb je planten die klaar zijn om naar buiten te gaan, alleen kan je er nergens mee naar toe. Het is nog veel te koud in de tuin.
Vergeet knoeien met ledlichtjes, of uitgemergelde lange planten op de vensterbank. Dat is allemaal niet nodig om vroeg te plukken. Er zijn andere trucjes. Oude tuinderskneepjes waarvoor je geen stopcontact nodig hebt en die mooiere planten opleveren. 

Vroeg zaaien is niet de bepalende factor

Vroeg zaaien is niet de sleutel tot succes, niet de ultieme maatregel. Het is slechts een onderdeel in het maatregelenpakket om vroeg te oogsten.

Hoe vroeger je zaait, hoe moeilijker het is om mooie planten op te kweken.
Hartje winter hebben we te weinig licht in onze contreien. In de huiskamer mag het nog lekker 20 graden of meer zijn. De tomaten zullen wel kiemen maar eens ze boven staan gaan ze op zoek naar licht. Door de hoge temperatuur strekken ze snel maar hebben ze te weinig licht (=energie) om zich te ontwikkelen. Lange zwakke uitgemergelde planten zijn dan het resultaat.

Het is geen wedstrijd langste plant kweken, het is wel de bedoeiling om vroeg tomaten te plukken.
Zaaien in januari is nergens voor nodig. In maart gaat dat prima. De lente hangt in de lucht. De dagen zijn lang en het licht is een pak intenser dan in hartje winter. Dat spaart een dikke maand werk tegenover dat je in januari zou zaaien en je hebt sterkere gezonde planten. Win-win dus.

Alles gezaaid voor half maart is zowat even snel aan de oogst als vroegere zaaisels, zo leert de ervaring.

Het geheim om vroeg te plukken zit niet in de zaaidatum. Het ras dat je gebruikt is veel belangrijker dan de zaaidatum. Late rassen vroeg zaaien zet geen zoden aan de dijk. Hier loopt het meestal mis...

Foto: Zelfs in een jaar dat drie weken vroeger is dan normaal (2018) zijn er eind augustus tomaten die nog niet plukrijp zijn ondanks een vroege zaaidatum! Vanaf begin september begon de pluk pas echt (foto genomen op 01/09 en de tomaten zijn nog niet op kleur)

Vroege rassen: Het Eureka moment

Het tomatenras dat je gebruikt heeft een geweldig grote invloed op de vroegrijpheid. Ik zou zelfs durven zeggen, de grootste invloed. Daar kwamen we zelf “proefondervindelijk” achter.

Zoals iedere andere tuinier waren ook wij gebeten om zo vroeg mogelijk tomaten te kunnen plukken. Je wil immers niet wachten tot augustus om je eerste tomaat te plukken. Neen, vanaf het begin van de zomer, juni dus wil je al kunnen oogsten.

We zaaiden ieder jaar op hetzelfde tijdstip een hele reeks tomatenrassen. Ook al werden ze op hetzelfde moment gezaaid. Er waren altijd rassen bij die een heel stuk sneller konden plukken dan andere. Het ras dat voor ons de hele vroege tomaten revolutie in gang zette was Varenblad. Een lage productieve struiktomaat met een mooi ingesneden blad dat wat lijkt op een varen, vandaar de naam (silvery fur tree in het Engels).

Omdat Varenblad jaar na jaar de eerste tomaat was die we plukten gingen we dan maar op zoek naar meer zo 'n vroege rassen. Tot onze verbazing bestonden er heel veel vroege rassen. Je moet ze alleen maar weten te vinden en testen. Want het is niet omdat er vroeg op het pakje staat geschreven dat die tomaat vroeg is.

Als voormalig onderzoeker fruitteelt kon ik het niet laten om het zaakje te becijferen. De tomatentest was geboren. We zaaiden 25 vroege rassen, wogen iedere oogst, registreerden de plukdata en telden het aantal vruchten zodat we een beeld kregen van het gemiddelde gewicht van de prestaties van ieder ras. Zonder dat we het wisten hadden we een vroege tomatenrevolutie in gang gezet in onze eigen tuin en die van andere tuiniers die verstomd stonden van de vroegheid van sommige rassen.

Foto: Bij het testen registreren we per pluk het gewicht van iedere vrucht en tellen we het totaal aantal vruchten. Zo krijgen we een zicht op de totale productie van ieder ras, het gemiddeld vruchtgewicht en hoe sterk de oogst gespreid wordt over het seizoen. Sommige vroege rassen geven immers veel oogst in het begin van de pluk en vallen daarna stil.

Tabel: Overzicht van de geteste rassen in 2017. In 2018 en ook in 2019 gaat de test verder. We registreren nog steeds de oogst. Alleen hebben we in 2018 geen compleet rapport meer uitgegeven.

Heel wat van die vroege rassen die we jaarlijks uit testen zijn struiktomaten. Een variabele groep van bossige planten met hoogtes die variëren van 25 cm tot een paar meter. Struiktomaten zijn nog steeds een publiek geheim in tomatenland. Als het over tomaten gaat denken we meestal aan de klassieke stamtomaten, de sterke groeiers die we periodiek dieven om het zaakje overzichtelijk te houden.

Foto: Overzichtfoto van de tomatentest 2018. Het enige 'nadeel' is dat de meeste vroege tomatenrassen geen speciale kleurtjes hebben. Ze zijn gewoon rood.

Struiktomaten hebben wel een paar uitdagingen tegenover stamtomaten:

• Oppassen voor ijverige schoonvaders zoals Lieven David het zegt. De planten geven veel vertakkingen. Ieder takje eindigt in een bloemtros. Daarom moet je ook niet dieven. Anders pluk je weinig tot geen tomaten. Aangezien schoonvaders het niet kunnen laten te helpen vormen ze een bedreiging voor je oogst.... :-)

• Sommige struiktomaten geven hun hele oogst in een paar weken. Zaai dus ook nog steeds wat klassieke stamtomaten (of doordragende struiktomaten) die later produceren zodat je de hele zomer tomaten kan plukken.

• De meeste vroege struiktomaten zijn gewoon rood. Tot hiertoe missen we nog wel kleurtjes in de vroege tomatencollectie. Rose, geel of oranjeachtig kan je wel vinden. Vroege zwarte of gevlamde tomaten zoeken we nog.

Onze vroege tomaten strategie

Vroeg tomaten plukken hangt niet af van één enkele maatregel zoals bijv. vroeg zaaien. Het is een combinatie van verschillende factoren, een echte strategie dus. Tenminste als je echt vroeg wil gaan plukken!

1. Vroege rassen gebruiken (zie boven voor de uitleg)

2. De truc met de broeibak

Warme voeten, daar zeggen zuiderse planten geen neen tegen. Je kan je tomaten zaaien in een propagator voorzien van bodemverwarming in de serre. Licht en temperatuur zijn dan beter in balans.

Wij werken liever met een broeibak. Een laag broeiende paardenmest die netjes een constante temperatuur van 25 à 28 graden Celsius levert. Bovendien krijgen de jonge plantjes een pak meer licht dan in de woonkamer.

Je kan je tomaten ook gewoon planten in de broeibak. Enkele weken na opstart van de broeibak worden de temperaturen lager. Een vijftal weken na aanleg, zo ongeveer half – eind april kan je een paar vroege rassen planten op de broeibak.

Als extra kan je eventueel een folitent over de broeibak plaatsen zodat de dag- en nachttemperaturen aan de kop van de plant minder schommelen. Ook daarom is het handig om te werken met compacte struiktomaten. Niet alleen om ze onder je folietent te krijgen. Ook omdat de plant, inclusief vruchten dichter tegen de warmtebron, de broeihoop, hangt.

Tussen de rijen kweken we verder ander plantgoed op.

Foto: deze supervroege tomaten werden gekweekt op de broeibak. Rijp op 01/06. Net niet in mei.

3. Niet te vroeg uitplanten

Herinner je je....April 2017: een paar weken mooi voorjaarsweer lonkte te sterk voor veel tuiniers. Tomaten werden “en masse” uitgeplant in serres. Tot eind april het kwik richting -6 (en dieper) zonk. Ook in de serres was de vorst nietsomziend. Tuiniers die geen extra maatregelen namen verloren al hun planten en konden opnieuw beginnen.

Zelf als de vorst niet toeslaat loont het niet om (te) vroeg uit te planten. Vroeg planten leidt vaak tot groeistilstand waardoor je de opgebouwde voorsprong die je had door vroeg te zaaien gewoon verliest. Au contraire het kan zijn dat een vroeg zaaisel ingehaald wordt door later gezaaide planten die geen “vroegplantstress” hadden. (ook dit voorjaar, 2019, kwam ik weer veel tuiniers tegen die voor 01/05 hun tomaten al geplant hadden.... de week erna vroor het opnieuw. -1 is genoeg om de planten fors te beschadigen of zelfs om zeep te helpen)

In het voorjaar zijn de nachten koel. Al te vroeg planten in een onverwarmde serre geeft daarom niet altijd de verhoopte vervroeging.

De dagtemperaturen mogen dan nog hoog zijn. Als het s' nachts maar een graad of vijf is dan hebben de tomaten daar last van.

Vaak planten wij onze tomaten pas uit in de eerste week van juni. We pinnen ons niet vast op een datum. De nachttemperatuur beslist wanneer we planten. Tomaten willen minimum 10 graden s' nachts. Dan groeien ze vlot weg en zullen de eerste trossen, die op het moment van planten al in bloei staan vrucht zetten en kan je plukken in een mum van tijd.

4. De afwerking: blad plukken rond de trossen

De laatste week voor afrijpen lijkt het altijd wat traag te gaan. Je ziet de mooie vruchten hangen, maar ze willen maar niet kleuren. De reden ligt voor de hand. We zijn eind voorjaar, het is groeikrachtig weer en de planten vormen veel blad.

Blad weg plukken rond de vruchten kan de oogst een paar dagen naar voren schuiven. Verwacht niet dat door blad te plukken de oogst enkele weken vervroegd wordt. Neen, het is een afwerking. Het is zowat de puntjes op de “i” zetten om de oogst nog iets naar voren te krijgen.

Zijn vroege tomaten ook lekker?

Er wordt wel eens gezegd dat vroege rassen niet lekker zijn. Dat is niet waar. Je moet het ras de schuld niet geven. Het ligt eerder aan ons, ongeduldige tuiniers.

De lekkerste tomaten pluk je in hartje zomer bij hoge temperaturen en dagen met veel zonneschijn. Maar...vergeet ook niet dat de tomaten op dat moment zo lekker zijn omdat je bijna niet kan volgen met plukken.

Bramen die net zwart kleuren zijn ook niet lekker. Die moet je ook nog even aan de plant laten hangen om op smaak te komen. Met tomaten is het net zo.

Laat dat toch de grootste uitdaging zijn. Die eerste tomaten ook nog laten hangen als ze eigenlijk al rood zijn zodat ze wat rijper en zoeter kunnen worden. Een onmogelijke taak als je het mij vraagt om die allereerste tomaten van het seizoen nog langer te laten hangen :-)