Laat (lente)nachtvorst je serre oogst niet vernielen!

Het vroege voorjaar. Overdag kan het kwik boven de twintig graden Celsius uitstijgen. S' nachts dalen tot een paar graden onder nul. Als het koud wordt, hoe bescherm je je (serre)plantjes dan op een eenvoudige, effectieve en goedkope manier? Niet om ze te beschermen voor vorst tot -10 graden Celsius of meer maar wel die prikken in april in mei wanneer het overdag warm genoeg is maar s' nachts het kwik nog wel eens 2 à 3 graden onder het vriespunt durft duiken. Een paar trucjes zorgen ervoor dat lentenachtvorst geen ravage aanricht in je serre.

Warmte opslaan in je serre

Op vorstdagen heb je overdag (meestal) veel zonnestraling. De warmte die de zon overdag produceert zoveel mogelijk opslaan om de temperatuur in de serre s' nachts boven het vriespunt te houden is een effectieve manier om vorst af te wenden. Hoe doe je dat?
Door gebruik te maken van de zwarte massa in je serre, de bodem. Het komt er vooral op neer je bodem om te vormen tot een warmtebatterij en ze optimaal te benutten. Een droge bodem zal weinig helpen om de temperatuur rond je planten s' nachts te verhogen. Natte bodems stralen de gebufferde warmte makkelijker uit. Zorg er dan ook voor dat je bodem vochtig genoeg is door, liefst nog voor een koude periode intreedt, goed te gieten.

Vergeet vooral ook niet de luchting en deuren van je serre tijdig te sluiten. Verluchting en deur(en) sluit je best uiterlijk tegen 15 u. Tolereer tijdelijk maar iets warmere temperaturen voorafgaand aan vorst. Beter een paar graden warmer overdag dan dat het kwik onder nul zakt s' nachts.

Heb je een automatische serre verluchtingscylinder gemonteerd staan denk er dan aan om deze uit te schakelen zodat je niet te veel warmte kwijt speelt in de late namiddag en vooravond!

Isoleren met afdekmateriaal: makkelijk en uiterst effectief

Hoe zit het fenomeen lentenachtvorst in elkaar? Dat valt eenvoudig uit te leggen. Overdag is de hemel opgeklaard. De energierijke zonnestralen warmen de serre vlot op. s' nachts houden de opklaringen aan (krijg je amper of geen bewolking) maar valt de zonne-energie weg. Er ontstaat een grote uitstraling en je hebt het zitten. Nachtvorst is het resultaat.

Je kan makkelijk zelf voor extra isolatie zorgen om het ontbreken van een wolkendek op een “stralende nacht” op te vangen. Dat kan op verschillende manieren. Door de hele serre in te pakken (voor platte bakken of kleine serres is dat makkelijk. Bij grotere serres iets moeilijker). Of makkelijker, gewoon binnen in de serre een extra laag isolatie aanbrengen direct op de planten zelf. Doordat de materialen direct op je planten liggen verklein je het luchtvolume dat s'nachts verwarmd wordt door de uitstraling van de bodem enorm. Onder het afdekmateriaal direct bij de grond is het daarom een heel stuk warmer.

Om af te dekken kan je gebruik maken van lichtdoorlaatbare materialen die speciaal voor dat doel ontwikkeld zijn zoals: agryldoeken, flodderplastiek (plastiek met machinaal aangebrachte perforaties), of andere materialen die je liggen hebt zoals oude dekens. Ook afdekken met bijvoorbeeld kranten kan.

Foto's: links; planten afgedekt met gaatjesplastiek, rechts; planten afgedekt met vliesdoek ook wel bekend onder de naam agryl

Verwacht je stevige vorst dan kan je meer dan één laag afdekmateriaal gebruiken. Twee-drie lagen afdekmateriaal aanbrengen is geen probleem. Je kan daarbij aan het combineren slaan. Vliesdoek onderaan, daarop gaatjesplastiek of een deken. Het kan allemaal.
Dek je af in de serre hou er dan rekening mee dat overdag de temperatuur gevoelig kan oplopen richting 20 à 25 graden Celsius bij stralend zonnig weer overdag. Gebruik je donker gekleurd, niet lichtdoorlatend materiaal dan neem je dit daarom best weg in de ochtend volgend op de vorstnacht ergens tussen 9 en 11 u als het niet meer vriest. Wordt er de daarop volgende nacht terug vorst verwacht dan dek je best opnieuw af rond 16 u. Wie niet veel tijd of zin heeft om afdekmateriaal steeds te verwijderen en terug aan te brengen gebruikt daarom beter één of twee lagen agryl of flodder. Die kan je gerust laten liggen. De kans op schade aan je planten is een pak kleiner bij het gebruik van die materialen. Niet alleen omwille van de overdag oplopende temperatuur maar ook omdat je het materiaal niet steeds op- en af het gewas moet leggen wat nog wel eens lijdt tot beschadigingen van je planten.

Nog een paar tips om je planten te gaan beschermen door ze te isoleren van de koude lucht:

• Leg nooit stro tussen je bodem en het gewas maar wel boven op de planten. De reden daarvoor is simpel. Stro isoleert. Als jij isolatie aanbrengt tussen de warmte uitstralende bodem en je planten dan zorg je ervoor dat de lucht rondom je planten kouder is dan zonder de strolaag. Om die reden verwijder je best ook (oude) mulchlagen zodat de bodem zijn straling maximaal kan vrijgeven tijdens vorstnachten.

• Gewassen zoals vroege aardappelen kan je voorafgaand aan een vorstperiode extra ophogen zodat het gewas helemaal met aarde bedekt is. Aarde is warmer dan lucht.

• heb je geen afdekmateriaal voorhanden en is het gewas klein dan kan je het altijd tijdelijk bedekken met wat grond! Om je gewas niet vuil te maken, bijvoorbeeld bij sla. Kan je er eerst een krant over leggen en daarop een laagje grond aanbrengen.

Pas op met planten in pot en denk aan je watervaten

Pas altijd dubbel zo hard op met planten in potten. Bij eenzelfde temperatuur zal een plant in pot dikwijls schade oplopen terwijl een plant in de grond de vrieskou zonder kleerscheuren doorkomt. Een plant in pot staat met zijn wortels immers boven de grond waar de (lucht)temperatuur een stuk lager is.
Om dezelfde reden verlies je ook best je hangpotten niet uit het oog. Want hoe hoger een gewas zich in de serre bevindt, hoe verder het van de warmtestraling van de bodem verwijderd is. Heb je hangpotten boven in je serre hangen zet ze dan op de grond onder folie of binnen in huis.
Denk naast je planten ook aan andere zaken in je serre die schade kunnen oplopen. Bijvoorbeeld kranen van watervaten die kunnen stukvriezen. Pak ze preventief in.

Actieve temperatuurscontrole: hou het veilig, duurzaam en goedkoop

Misschien speel je met het idee om je serre actief op te gaan stoken op vorstnachten om zeker te zijn dat de temperatuur niet onderuit gaat. Actief stoken, dat kan op verschillende manieren maar ik ben er geen grote fan van. Vandaar dat ik een paar aandachtspunten opsom waar je best eens aan denkt voor je één of andere verwarmingsbron in je serre plaatst:

• parafinnekaarsen, zoals tuinkaarsen, zijn een mogelijkheid om de temperatuur boven het vriespunt te houden als je er enkele in je serre plaatst. Gebruik geen kaarsen als je ook afdekmateriaal in je serre liggen hebt. Kwestie dat je vuurtje zich niet verspreidt daar waar je het niet wil hebben. Ten tweede, als je tuinkaarsen gebruikt denk er dan aan dat je achteraf je glas nog eens zal moeten poetsen omdat het gebruik er van zwarte roetaanslag op het glas geeft. In plastiek serres kan het bovendien zijn dat je de roetaanslag van de kaarsen niet meer helemaal verwijderd krijgt.

• Denk twee keer na voor je een warmtekanon op gas, petroleum of mazout in je serre gebruikt. Bij open verbranding kunnen zich schadelijke gassen vormen waardoor planten schade kunnen oplopen, zeker in kleine hobby-serres. De ene plant is toleranter dan de andere. Schade is ook mogelijk doordat een warmtekanon te dicht bij planten staat of een groot debiet warme lucht altijd op dezelfde plant blaast waardoor die kan verbranden. Denk ook aan brandgevaar. Zeker in plastiek serres als de hete luchtstroom op één punt van een serrewand gericht staat waardoor deze kan gaan smelten als je een zwaar warmtekanon gebruikt.

• Elektrische vuurtjes zijn qua plantgezondheid en veiligheid een goede optie indien uitgerust met een werkende thermostaat. Let wel: elektriciteit is duur en is vanuit het oogpunt van duurzaamheid een ramp qua efficiëntie als je het hele proces van elektriciteitsopwekking en -distributie bekijkt. Elektrische bodemverwarming is een betere optie die een pak minder energie vergt maar natuurlijk ook niet gratis is in gebruik en vooral aankoop van de installatie. Het zal ook enkel helpen in combinatie met afdekking van het gewas en planten die zich laag genoeg tegen de grond bevinden.

Wil je de temperatuur in je serre actief boven het vriespunt houden denk dan aan makkelijke opties die niets hoeven te kosten en bovendien duurzaam zijn. Minder dan een eeuw geleden werd in de tuinbouw heel wat gestookt met warme mest omdat actief verwarmen met andere brandstoffen niet altijd mogelijk was. De warme mestsoort bij uitstek is paardenmest. Door deze in dikke pakken aan te brengen kan je een broeiproces op gang brengen wat de bodemtemperatuur gevoelig verhoogd. De uitstraling van die warme bodem kan met gemak een serre vorstvrij houden. Broeien met paardenmest is inderdaad minder controleerbaar dan een verwarmingstoestel te gebruiken dat je met een druk van de knop aan schakelt. Maar het werkt wel en je krijgt er gratis en voor niets een belangrijk nevenproduct bij. Met name rijke compost die over miraculeuze groeikrachten beschikt. Het enige nadeel van de hele paardenmestbroei is dat het wel nogal wat werk vraagt om de paardenmest binnen te voeren en dat je natuurlijk ook paardenmest thuis moet zien te krijgen.

Foto's: Links; broeihoop van paardemest waarover we met behulp van boogjes plastiek over spannen om planten voor te kweken, rechts; hangpotten die boven in de serre hangen

Nu we het toch over restwarmte hebben. Weet je op voorhand dat je serre vorstvrij moet gehouden worden tijdens de winter of vroeg op het jaar omdat je bijvoorbeeld (sub)tropische planten verzameld, of wil je absoluut primeurs telen of gewoon weinig problemen met het vorstvrij houden van je serre in het voorjaar dan kan je best inzetten op preventie bij de bouw van je serre door zeer verstandig de plaats te kiezen waar je je serre wil gaan plaatsen. Je serre tegen je woning opbouwen kan een interessante win-win situatie opleveren. S'nachts gebruikt de serre restwarmte van de woning, overdag kan ze warme lucht opleveren. Andere dingen die je kan meenemen om je serre makkelijk warm te houden zijn natuurlijk de noordkant isoleren met folie of, de serre deels in de grond bouwen. Natuurlijk is je design aanpassen de dag voor het gaat vriezen een hele uitdaging.

Al de maatregelen op een rijtje = Actieplan lentenachtvorst serre

1. bodemwarmte opslaan
2. planten isoleren
3. speciale maatregelen voor potten en watervaten
4. optie: organische temperatuurcontrole

Met dit stappenplan kan het niet misgaan bij nachtvorst! Bookmark het artikel of schrijf het actieplan ergens op zodat je op het moment dat de vorst aangekondigd wordt op het weerbericht geen stress hoeft te hebben maar wel direct kordaat maatregelen kan nemen die er voor zorgen dat je harde werk beloond wordt, ook al is het eens een nachtje wat kouder.