Pompoen = "Staple number 3"

Waarom is de titel van dit artikel "staple number 3"? Omdat pompoen in onze tuin een belangrijke derde plaats in neemt na aardappel en pastinaak. Pompoen verafgoden we! Niet alleen om er soep mee te maken of als halloweendecoratie aan de voordeur. Wel om jaarrond te gebruiken als basisingrediënt. Zeer hoge producties per m², weinig werk, vruchten die je twee jaar kan bewaren en de hele plant is eetbaar...en lekker! Waarom we pompoen staple number 3* noemen ligt dus wel voor de hand.

*Staple= In het Engels heeft men het over staple crops. In het Nederlands noemen we dit basisvoedsel. Voedingsmiddelen zoals tarwe, aardappelen, rijst... die de basis vormen van een maaltijd en kunnen opgeslagen worden voor gebruik jaarrond.

Pompoen is een onbekend gewas

Pompoen is echt wel een onbekend en onderbenut gewas. Oké, mensen (her)kennen de vrucht wel maar weten totaal niet wat ze er mee aan kunnen vangen in de keuken.

Vraag de man in de straat wat je er mee kan doen. Wedden dat het antwoord is, “ah...soep maken”. Zucht...Waarom altijd die soep? Je kan er zoveel meer mee aanvangen. Taart, geroosterde pompoen, pizza, ketchup, spread,... De vrucht biedt zoveel onbekende culinaire geneugten. Door speciale bereidingen maar ook vooral door het gebruik van andere eetbare delen van de plant.

Foto 's: in 1999 was ik een AFS uitwisselingsstudent in de VS. Daar leerde ik pas echt pompoen eten. Amerikanen maken er vanalles mee. Op de foto links: een gerecht uit azië, pompoen gevuld met pilav (rijst). Rechts: pompoenpizza.

Foto 's: Links: pompoenkroepoek (niet zelf gemaakt); Rechts: Delicata en Sweet Dumpling zijn heerlijk zoet met een noot-achtige smaak als je ze gewoon roostert in de oven zonder meer.

Gebruik pompoen slim en oogst meer

Niet alleen de vruchten zijn eetbaar. Een overzichtje om optimaal gebruik te maken van de oogstmogelijkheden van pompoen.

1) Een zomerse delicatesse: pompoentoppen

In de tweede helft van de zomer groeien pompoenen vaak zo onstuimig dat je ze af en toe een beetje moet gaan beperken of ze nemen de halve tuin over.

Snoeien dus.

Om de tien dagen maken we een rondje in de tuin en snoeien we de jonge topjes af (ongeveer 3-10 cm van iedere top ). Een leuke bijkomstigheid is dat de plant op de plaats waar je snoeit een week later twee nieuwe topjes geeft. Snoeien doet immers vertakken. Na een paar weken loopt de oogst zo enorm op door de wekelijkse verdubbeling van het aantal scheutjes.

De bereiding van de topjes is uiterst simpel. Kort roerbakken. Na een minuut of drie heb je heerlijke knapperige scheutjes. Vooral de krokante textuur is verbluffend.

Video: pompoentopjes zijn een echte delicatesse en simpel te bereiden. 

2) Onrijpe pompoenen = courgettes

Pompoenen die niet rijp zijn bewaren niet. De onrijpe pompoenen die op het einde van het seizoen achterblijven in de tuin kan je gewoon verwerken net zoals je courgettes bereid.

Nog leuker is het om piepjonge vruchtjes te gebruiken als bord garnering. Je snijdt zo 'n jong vruchtje in twee en bakt het heel kort alvorens te serveren. Als je vruchtjes van verschillende pompoensoorten gebruikt krijg je een kleurrijke bord garnering die niet alleen mooi maar ook lekker is.

3) Bloemen

Pompoenen hebben indrukwekkende bloemen. Zowel mannelijke of vrouwelijke bloemen kunnen gebruikt worden. Pluk je vrouwelijke dan kan je daarna geen pompoen meer oogsten van dezelfde bloem.

Bloemen worden nogal dikwijls eens gebruikt om te vullen met gehakt, ricotta, … Je kan ze natuurlijk ook gewoon “naturel” serveren.

Foto: S' ochtends doen bijen en hommels een vreugdedansje in de pompoenbloemen. Ze komen helemaal bepoederd onder het stuifmeel terug uit de bloem. Vrouwelijke bloemen pluk je beter niet als je nog pompoenen wil oogsten. Je herkent ze aan het klein vruchtje onder de bloem (zie introfoto).

4) Bladeren

Het is leuk om te weten dat je pompoenbladeren ook kan gebruiken in de keuken. Omdat ze zo groot zijn pluk je snel een kilo of meer bij elkaar.

In het Afrikaanse en Aziatische continent word pompoenblad in meerdere landen gewaardeerd als ingrediënt voor allerlei stoofpotjes. Bijvoorbeeld het gerecht Muboora uit Zimbabwe of Egusi soep.

Er is wel een minpuntje aan het gebruik van pompoenbladeren in de keuken. Je moet ze pellen om verlost te raken van de stijve haren … Moest er ooit eens een tekort komen aan bladgroen om te wokken zal ik dat wel eens doen. Ondertussen ben ik al tevreden met de andere 30 plus soorten groenten in de tuin die ik als spinazievervanger kan gebruiken met minder werk.

5) Zaden gebruiken

Gooi pompoenzaden niet zomaar weg. Daar zijn ze te lekker en voedselrijk voor.

Met de zaden kan je van alles aanvangen:

• eten uit het vuistje of gebruiken in een gerecht

• micro- of zeg maar macrokiemen kweken

• olie winnen

• opnieuw zaaien uiteraard

Zaden eten

We eten bijzonder graag pompoenzaden. Maar die zaden pellen is een uiterst arbeidsintensief werkje. Ik ging daarom op zoek naar methoden om ze te makkelijker te schonen. Hoe zouden ze dat professioneel doen is de eerste vraag die ik mij stelde?

Het antwoord is kort en krachtig.
De zaden die je in de winkel koopt worden meestal niet gepeld. Er worden naaktzadige rassen gebruikt. Dit zijn pompoenrassen die zaden zonder vlies produceren zodat ze niet geschoond hoeven te worden. Natuurlijk worden die zaden niet in Europa maar wel in China geproduceerd. Ja, ook biologisch gecertificeerde pompoenzaden komen gewoon uit China! Jammer!

Wij hebben weinig goede ervaringen met naaktzadige rassen in de tuin. De productie blijft altijd achter tegenover de andere pompoenen. Dan moet je ook weten dat er in iedere vrucht maar ongeveer 100 – 200 g zaden zit. Niet echt een reuze opbrengst dus. Wat we ook als werkpunt voor naaktzadige rassen zien is de smaak van het vruchtvlees. Een dubbeldoel ras, met lekker vruchtvlees en veel naakte zaden per vrucht, mag zeker nog ontwikkeld worden.

Aan de slag met naaktzadige rassen: Lady Godiva, Kakai, Gleisdorfer ölkurbis (Styrian) zijn bekende naaktzadige cultivars die vrij vlot verkrijgbaar zijn.

Pompoenpitolie

De bekende Oostenrijkse pompoenpitolie komt uit een courgette (Cucurbita pepo var. Oleifera). De zaden worden eerst geroosterd alvorens de olie te persen. Het product heeft een PDO, een erkenning als Europees regionaal product. Er is historisch bewijs dat de oliepompoen in de ruime streek (Zuid-Oost Oostenrijk, Slovenië, Roemenië, Kroatië en Hongarije) voorkomt sinds 1697! (bron: wikipedia.org (Engelse pagina))
Ook in Azië word heel wat olie gewonnen uit pompoenzaden.

Als je er zelf aan wil beginnen: Denk eraan, je hebt ongeveer 2,5 kg zaad nodig voor 1 liter olie. Aangezien zaden niet zoveel wegen zijn dat een slordige 13000 zaden... Veel plezier! (bron Quora)

 Video: Aan pompoenen telen voor zaden komt geen handenarbeid meer te pas. 

Micro- , macrokiemen

Je kan het zaad van iedere soort pompoen schonen op de natuurlijke manier. Door het zaad uit te zaaien en de kiemen op te eten. Zo hoef je je ook geen zorgen te maken over zaden pellen. Dat doet de natuur voor je.
Ook in het najaar zijn de omstandigheden om pompoen te laten ontkiemen heel gunstig. Heb je ergens na half augustus en een klein stukje grond vrij dan kan je een pompoen kiemen telen. Op een paar weken na zaaien staan de kiemen boven en zijn ze klaar om te oogsten. Bereiden kan op dezelfde manier als pompoentopjes of als de kiemen heel jong zijn gewoon rauw.

Foto: Dit is het stadium waarin de kiemplanten excellent zijn.

Opnieuw zaaien = zaad winnen

Zaad winnen van pompoenen is in wezen simpel. Je haalt de zaden uit een rijpe pompoen, legt ze te drogen en volgens jaar zaai je ze opnieuw uit. Nu is er wel een uitdaging. Pompoen laat zich bestuiven door insecten die rond vliegen van plant tot plant. Staan er in je tuin of in de tuinen rond je pompoenen van verschillende rassen dan kan het zijn dat de bijen op de bloemen van de verschillende rassen langs geweest zijn. Dan is het zaad dat je geteeld hebt van een heel nieuwe variëteit. Een groot probleem hoeft dat niet te zijn tenzij...er sierfruit in je buurt geteeld wordt. Je weet wel zo 'n kleine vruchten die gebruikt worden voor decoratie. Het niet eetbare sierfruit kan kruisen met je pompoen. Als je dat zaad terug uitzaait kunnen de vruchten een te hoge concentratie cucurbitacin bevatten dat niet alleen bitter smaakt maar ook giftig is.

6) Rijpe vruchten en hun bewaring

Dat de vruchten van pompoen eetbaar zijn is de evidentie zelve. Dat je ze zeer goed kan bewaren is minder bekend. Ik werk parttime in een korte keten bio Coöperatieve . Ieder jaar zie ik heel veel slecht bewaarde pompoenen de revue passeren. Nochtans is de bewaring simpel. Tenminste, als je twee dingen respecteert. De juiste rassen gebruiken en een correcte bewaartemperatuur hanteren.

Foto: Een selectie pompoenrassen. Bovenaan links, "Dishpan Cushaw" een zoete taartpompoen. De blauwgroene pompoen daarnaast is "Ambar". De witte pompoen onderaan is "Fortna". Links daarvan de patisson "Englisher Gelber Custard" waarvan de jonge vruchten zeer lekker zijn. 

Foto: Wij bewaren onze pompoenen op de kleerkast in onze slaapkamer. De temperatuur komt er nooit onder de 14 graden Celsius. Zo kan je ze soms wel twee jaar bewaren.

Goede bewaarrassen

Waterzakken bewaren slecht. Pompoenen zoals de bekende rouge “Vif d' etampes” en de meeste maxima 's* bewaren zeer slecht omdat ze gewoon teveel water bevatten. Niet alle pompoenen zijn trouwens veredelt met consumptie en smaak als doel. Er worden er ook een heel pak gezet voor de show. Je weet wel, de dikste, de grootste. Sommige worden zelfs alleen maar gebruikt om te katapulteren.

* Dit heeft niets met de koningin van Nederland te maken. Het is een verwijzing naar de wetenschappelijke naam Cucurbita maxima. De dikste Cucurbita letterlijk vertaald.

Foto: Enkele jaren geleden lieten we ons nog verleiden om rouge Vif D'etampes te zaaien. Een waardeloze pompoen als het op smaak en bewaarbaarheid aankomt. Productief is het ras wel.

Leg ze niet in de kelder!

Pompoenen houden van warmte, ook nadat ze geoogst zijn. Leg ze warm weg bij een temperatuur van minstens 15 graden. De betere rassen houdt je zo wel twee jaar. Hoe langer je ze bewaard hoe zoeter ze worden is onze ervaring. Leg je je pompoenen te koud weg dan verschijnen er binnen de kortste keren zwarte vlekken op de vruchthuid en rotten de vruchten weg.

Pompoen is een prima gewas voor de permacultuurtuin

Pompoen is een samenwerker. Geen concurrent. Een prima gewas voor de permacultuurtuin dus. Want daar gaat permacultuur over. Optimale samenwerking tussen de spelers in je tuin en daar je voordeel mee doen.
Pompoenen nemen heel wat plaats in. Dat is waar. Maar ook in een kleinere tuin kan je ze telen zonder al te veel compromissen te moeten sluiten.
In kleine tuin ruimte optimaal benutten doorheen de zomer. Pompoen fikst meerdere dingen tegelijk

Pompoen als prima buur/bodembedekker:

Plant je pompoenen net naast je vroege aardappelen. Pompoenen plant je eind mei- begin juni. De eerste maand na het planten valt de groei best mee. Pas tegen dat de aardappelen gerooid worden beginnen de pompoenen plaats in te nemen. In een mum van tijd is de bodem van je ex-aardappelperceel bedekt.

Ook tussen aardbeien (de klassieke junidragers) kan je pompoenen planten. Vanaf eind mei oogst je aardbeien tot ongeveer de derde week van juli. Aardbeien houden niet van een al te intense zomerzon. Ze verdragen dus best dat ze beschaduwd worden door de grote parasolachtige bladeren van pompoen. (Om het verhaal compleet te maken. Je kan ook nog eens look tussen je aardbeien planten om een extra oogst te scoren in de vroege zomer)

Ook de klassieke polycultuur van de drie zusters kan ook natuurlijk waarbij je pompoen ook weer gebruikt als bodembedekker tussen de eilandjes maïs en bonen in.

Foto: Pompoen planten naast of in je aardbeiperceel gaat prima. Foto is genomen in oktober. Heel wat blad is op dat moment al weg.

Leveren van schaduw, the compost connection:

Beschaduwing composthoop: pompoen houdt van voeding en vocht. Een composthoop heeft beiden. De beestjes in die hoop hebben het liever wat donkerder in de zomermaanden. Een win-win is rap gecreëerd door pompoen op je composthoop te laten groeien.

Pompoenen a volonté zonder zaaien: als je het teveel aan zaden dat je uit je pompoenen haalt in de kippenren gooit en die kippencompost in de tuin gebruikt hoef je nooit geen pompoenen meer te zaaien. Wat fascinerend is, is dat die zaailingen uit de compost altijd veel sneller groeien dan de plantjes die je zelf met heel veel zorg zaait en plant. Gooi nooit het zaad van pompoenen die je niet lekker vind in je ren! Anders groeien die planten volgend jaar in je tuin! (verduidelijking filmpje?)

Mulch- en schaduwleverancier voor net vespeende plantjes en andere: Pompoen heeft grote bladeren. Een voordeel als je mulch nodig hebt. Je kan de grote bladeren gebruiken om dakpansgewijs een bloot stukje snel te bedekken. Ook als je pas iets verplant hebt zijn de grote sappige bladeren handig als tijdelijke parasol tot de jonge plantjes voldoende geworteld zijn om zelf hun plan te kunnen trekken.

Verticaal:

Pompoenen kan je niet enkel horizontaal, op de grond, kweken. Je kan ze ook laten klimmen. Kleinvruchtige rassen kunnen helemaal alleen hun plan trekken. Rassen met dikkere vruchten hebben ondersteuning nodig. Het gewicht van de vruchten trekt anders de planten naar beneden voordat de vruchten kunnen afrijpen.

Foto: kleinvruchtige rassen zoals de uchiki-kuri types kan je prima verticaal laten groeien.

De teelt: twee uitdagingen

Slakken in het begin: een echt probleem

Pompoen is een probleemloze teelt. Toch is er één ding waar je zeker op moet letten; slakken. Wij zaaien onze pompoenen nooit in de volle grond. Hoe machtig de sterk groeiende planten ook mogen zijn in het midden van de zomer. In het voorjaar zijn ze uiterst fragiel. Slakken zijn verlekkerd op het zachte hartje van de plant. Eens het hartje weggevreten is de plant waardeloos. Eén nacht is voldoende om al je planten te verliezen.

Het grappige is dat de planten die uit zichzelf kiemen in de kippencompost (uitleg zie hier boven) niet afgemaaid worden door slakken! Beslist iets om over na te denken.

Meeldauw: geen echt probleem

Aan het eind van de zomer kleuren de oudere pompoenbladeren wit. Een fenomeen dat je ieder jaar ziet terugkeren. De witte kleur wordt veroorzaakt door een schimmel, meeldauw. Over deze schimmel moet je je echt geen zorgen maken. De vruchten van de plant worden niet aangetast.

Foto: witziekte bij pompoen is een jaarlijks terugkerend fenomeen in het vroege najaar.

Nog een paar tips:

• Zaai niet te vroeg voor, jonge planten groeien heel snel (veel sneller dan bijv. tomaat). Zo vermijd je dat je planten uitgemergeld zijn tegen dat ze de grond in gaan

• Zet je planten niet te vroeg buiten. Zeker niet vlak na de ijsheiligen zonder naar het weerbericht te kijken. Wacht tot de nachten warm genoeg zijn (+ 10 °C) eind mei of zelfs pas begin juni.

• Let op bij het kiezen van de rassen die je wil kweken. Heel wat Aziatische rassen krijgen we hier moeilijk rijp. Ze vereisen vaak een heel lang groeiseizoen.

• Voeding, voeding, voeding: pompoenen zijn veelvraten. Als een pompoen genoeg voeding krijgt gaat de teelt vanzelf en dragen de planten rijkelijk vrucht. Ook in droge zomers zoals die van 2018!

 Foto: Een creatieve inval op een donkere herfstnamiddag met wat pompoenen, tomaten en komkommers uit voorraad :-)