Eeuwige kolen; over nine star perennial, eeuwig moes en andere doorlevende kolen

Een meer dan handige aanvulling op het klassieke gamma (tweejarige) moestuinkolen zijn de doorlevende koolgewassen. Ze blinken uit in productiviteit en zijn onderhoudsarm. Eens geplant heb je er buiten oogsten amper omkijken naar. Ziekten en plagen hebben amper vat op deze kolen. De ideale teelt voor zowel beginnende als gevorderde tuiniers.

Wellicht het grootste voordeel van de eeuwige kolen is dat de productie net in een goede periode van het jaar valt. Namelijk de “hungry gap” wanneer er weinig anders te oogsten valt in een klassieke moestuin.

Teeltbeschrijvingen zijn niet altijd even makkelijk te vinden. Vandaar kort mijn bevindingen na enkele jaren teelt van deze eeuwige kolen. Ik kan ze alvast warm aanbevelen dat zal je wel merken in de loop van het artikel.

Nine star perennial broccoli

NPRB (afkorting van Nine Star Perennial Broccoli) is een echte hoorn van overvloeds en één van mijn favoriete meerjarige groenten.
Negen sterren, zoals de naam weergeeft, is dan ook de score die ik aan deze koolplanten zou toekennen. Verwacht echter geen zuivere meerjarige broccoli te krijgen want in mijn opinie neigt de smaak, net zoals de vorm en kleur, van de kooltjes meer naar bloemkool dan broccoli.

Normale bloemkolen telen vergt vrij veel werk. Plantjes zaaien, verplanten en op het moment van de oogst nog hier en daar een blad breken om op de kool te leggen als het geen zelfdekkend ras is. Om nog maar te zwijgen over planning i.v.m. rassenkeuze en aandacht voor plaagbeheersing. De teelt van NPRB is heel wat simpeler. NPRB hoef je maar één keer te zaaien. De plant kan je daarna rustig overhouden. Het enige wat je hoeft te doen om de plant te laten overleven is de bloei voorkomen door kooltjes te oogsten. Kooltjes? Wel eigenlijk oogstte ik al kleppers tot 1,2 kilo. Per stuk wel te verstaan.

Foto: de zijscheuten van Nine star perennial broccoli lopen uit nadat je de "hoofdkool" in het hart van de plant geoogst hebt

De oogst begint vroeg, zeer vroeg. Wij konden starten met oogsten vanaf de tweede week van maart in 2014 en vanaf 19 april in 2015. De eerste oogst zijn vrij grote kolen. Daarna mindert de maat stilaan tot je ongeveer een vijftal weken later stopt met fijne scheutjes in de trant van aspergebroccoli. Voorts kan ik meegeven dat naast de kolen ook de blaadjes eetbaar zijn. Al heb ik dat tot hiertoe vooral overgelaten aan onze kippen die dol zijn op dit heerlijke wintergroenvoer. Ik eet liever eeuwig moes.

Een experimentje waaraan ik mij waagde met NPRB is het forceren van planten zowel binnenshuis als in de serre. De oogst van zo'n geforceerde planten is iets vroeger dan buiten maar de planten voelen zich in de serre of in de woonkamer niet thuis. De kwaliteit van de kolen was ondermaats en de productie merkelijk lager dan buiten. In huis viel het helemaal tegen. Gewoon buiten telen is dus de boodschap.

Ook al oogst je vooral in het vroege voorjaar. Toch is het belangrijk om gedurende het hele groeiseizoen regelmatig langs de plant te passeren. Af en toe kan er in het midden van de zomer nog een scheutje gevormd worden. Scheutjes die te lang blijven staan komen in bloei. Eens de plant in bloei komt dan is het gedaan met de meerjarigheid van het gewas en gaat de plant zaad vormen.

Naast vermeerdering door zaad laat het gewas zich ook makkelijk stekken. Aan de basis van de plant verschijnen vanaf het tweede jaar kleine scheuten. Die scheutjes scheur je gewoon af en plant je op net dezelfde manier zoals je doet met een koolplantje dat al wortels heeft. Doe je dit in het late najaar of de winter dan hoef je niet te vrezen dat de stek uitdroogt. Binnen de paar weken zijn de planten geworteld. Niet alleen kleine scheutjes van de plant kan je stekken trouwens. Zelfs een kop van een plant die afbreekt of die je af snijdt en waarvan je de stengel in de grond steekt zal wortelen. Als dit gebeurt in de winter produceert de zware stek in het voorjaar al kooltjes.

De planten kan je enkele jaren overhouden zonder problemen. Wel worden ze ieder jaar wat hoger. De hogere kolen leveren een unieke exotisch sfeer op in de winter door hun palmboomsilhouet.

Vanaf jaar drie wordt het perceel een bossige jungle met planten tot anderhalve meter hoog. Aanbinden is dan de boodschap. Doe je dit niet dan zullen de planten open vallen bij winderig weer en zichzelf gaan stekken...maar daardoor ook fiks in oppervlakte gaan uitbreiden. Het is aan jou of dit past in je tuin. Wil je wat controle behouden dan kan je je oude planten terugsnoeien of je stekt nieuwe planten en ruimt de oude op.

Ik zei in de inleiding dat je maar één keer hoeft te zaaien. Als je stekt is dit inderdaad zo. Natuurlijk heeft stekken als eigenschap dat de nieuwe planten identiek zijn aan de moederplant. Dat kan zo zijn voor- of nadelen hebben. Wat ik merkte bij het telen van zaad van NPRB is dat het ras een bont allegaartje is en verre van homogeen. Er zijn enorme verschillen tussen planten waar te nemen. De ene plant heeft bijna witte kolen, de andere kolen met een groene schijn. De ene produceert steeds grotere hoofden dan de andere, komt wat vroeger in productie, enz... Als je stekken neemt doe je dit dus beter van de planten met de beste kolen. Even interessant is het om planten in bloei te laten komen. Ook dan wordt het vermoeden bevestigd dat het ras een bont allegaartje is. Als je de kolen in bloei laat komen zal je merken dat zelfs de de bloemkleur varieert van helemaal wit tot geel. Er is dus nog best wat werk in de selectie van dit ras. Eerlijk gezegd. Ik hou ook wel van de ruwe variatie die NPRB biedt. Het is verre van eenheidsworst alleszins.

Eeuwig moes

Eeuwig moes is een pure bladkool: ze produceert nooit kooltjes en komt zelden in bloei.
De smaak is zacht en de blaadjes zijn niet te groot in vergelijking met andere kolen. Door het ontbreken van een sterke koolsmaak leunt het gewas culinair meer aan bij spinazie dan bij kool. Alvast dat is mijn mening erover. Ik gebruik eeuwig moes dan ook jaarrond als mogelijke spinazievervanger  in bijvoorbeeld aardappelpuree of lasagne.

De teelt is uiterst simpel. Om eerlijk te zijn kunnen we bij eeuwig moes eigenlijk amper van een teeltbeschrijving spreken. De plant stelt daarvoor te weinig eisen. Oogst je of oogst je niet. De plant groeit gewoon door. Plagen zijn er amper. In de zomer kan het wel eens zijn dat de plant vol zit met melige koolluis bij heet weer maar die luizen verdwijnen vanzelf van zodra het weer terug vochtiger wordt. De plant blijft jaarrond mooi groen in ons klimaat en verdraagt best wat schaduw zolang het er maar niet al te droog is.

Foto: Eeuwig moes in volle glorie.

Het minste dat je kan zeggen van eeuwig moes is dat een uiterst veelzijdige plant is.
Naast jaarrond moesleverancier heeft de plant nog heel wat andere interessante troeven. Ten eerste is eeuwig moes een goede bodembedekker die actief aan bodemverbetering doet. Al groeiende overschaduwd de plant zijn oude blaadjes die eens ze vergelen gewoon op de grond vallen. Door zijn dichte groene bladerdek wordt de bodem vochtig gehouden en omgetoverd in een regenwormenkwekerij. Ideale condities voor oppervlaktecompostering dus waarbij onkruid geen kans krijgt. De planten leveren ook royaal materiaal om andere planten van mulchmateriaal te voorzien. Vooral in de zomer maak ik wel eens gebruik van eeuwig moes als mulchleverancier. Verder kan je de plant ook gebruiken als dierenvoeder voor bijvoorbeeld konijnen of schapen zal de plant wellicht nuttig zijn. Ik denk daarbij verder dan de eigen tuin. Ook voor landbouwers die op zoek zijn naar meerjarige low input voedergewassen biedt eeuwig moes misschien wel perspectieven. De teelt zou gemechaniseerd kunnen worden. Al wat er moet gebeuren is af en toe maaien/oogsten. Onkruidbestrijding of ziekten en plagen zouden alleszins geen bedreiging mogen vormen bij correct beheer.

Gebruik de plant en beveel hem overal aan. Openbaar plantsoen, moes- of siertuin alles is mogelijk.

Wil je een extra plant, neem dan gewoon een stek. Na een paar weken verschijnen de wortels en heb je een nieuwe plant. Vandaar ook bijnamen zoals duizendkoppige kool of splijtkool omdat de plant inderdaad ontelbaar veel kopjes heeft die allemaal stekjes leveren (zie foto).
Vermeerdering via zaad heb ik nooit geprobeerd. Normaal komt de plant ook niet in bloei. Maar heel soms gebeurt het wel eens. In de jaren dat ik eeuwig moes teel is dit welgeteld één keer gebeurd met de oudste plant in mijn collectie. Of dit een toevalligheid is of dat de plant een zeer lange of speciale bloeicyclus heeft weet ik (nu nog) niet. Wetenschappelijke bronnen wijten het zo goed als nooit in bloei komen van de plant aan de lange evolutie die het gewas doormaakte.
Het gewas zou zelfs al door de Kelten geteeld worden. Eeuwig moes is een echt eeuwenoud moestuingewas uit onze streken of noem het een streekproduct dus. Dat weerspiegeld zich ook taalkundig in de overvloed van namen voor deze kool. De minst aantrekkelijke van alle namen is wellicht oude wijvenkool. Want ik kan met de beste wil niet bedenken wat de connectie tussen beiden is.

Overige doorlevende kolen die ik nog niet getest heb

Naast de zonet beschreven soorten lukte het me ook al om palmkool een paar jaar aan te houden. Of dit echt een meerjarige kool is of niet valt moeilijk terug te vinden in de literatuur. Sommige bronnen vermelden dat palmkool meerjarig is.
Anderen hebben het over een tweejarige kolensoort. Wie heeft er nu gelijk? Waarschijnlijk beiden. Welke kolen meerjarig zijn en welke niet is geen strikte grens. Meerjarigheid is een eigenschap die genetisch ingeprogrammeerd is in heel wat kolen door meerjarige voorouders zoals bijvoorbeeld eeuwig moes. Bij de ene soort kan de meerjarigheid makkelijker tot expressie brengen dan bij de andere.
Ook de klassieke tweejarige kolen soms ook wel eens reageren als een meerjarige kolen door een aantal trucjes toe te passen.

Veel is gelegen aan de omstandigheden waarin je het toepast maar ook de genetische achtergrond van het ras dat je gebruikt.

Trucjes komen ook bij de kolen die als meerjarig beschouwd worden van pas. Strikt genomen kan je eigenlijk stellen dat heel wat van de meerjarige kolen enkel meerjarig zijn door ingrijpen van de mens. Bijvoorbeeld NPRB kan enkel als meerjarige plant gehouden worden door het tijdig verwijderen van de bloeistengels.

De lijst van koolsoorten die makkelijk meerdere jaren kunnen aangehouden worden is heel wat langer dan NPRB, eeuwig moes en palmkool.

Andere soorten die ik nog niet getest hebben zijn onder andere zeekool, Jersey walking cane, mergkool en hele hoop andere kruisingen. Op de lijst van teeltuitdagingen voor volgend jaar heb ik alvast Tronchuda kool staan. Een kool uit Portugal die ook meerjarig zou zijn.

Heb je zelf een interessante meerjarige kool. Laat mij vast en zeker iets weten zodat ik ze ook eens kan uittesten.

Tuiniers hoeven het trouwens niet te laten bij het preserveren van oude gewassen maar kunnen ook nieuwe creëren specifiek met als veredelingsdoel meerjarigheid. Professionele veredeling van koolgewassen heeft niet altijd veel aandacht voor de meerjarigheid van de planten en probeerde de meerjarigheid er eerder uit te krijgen dan er gebruik van te maken in de eeuwige zoektocht naar meer uniforme gewassen.
Veredeling voor en door tuiniers kan dit oplossen. Veredeling die oog heeft voor de talrijke voordelen van meerjarige kolen zoals de robuustheid, minimum nood aan werk en een mooie oogstspreiding over een lange periode. Veredelen is voorts een mooie hobby voor mensen die van experimenteren houden. Aan de slag dus. Plant een meerjarige kool aan, deel stekjes uit of ga ze kruisen. Een mooi excuus om nog meer tijd in de tuin te spenderen als je het mij vraagt.