Zonnebloemen, een oh zo lekkere groente

Zonnebloemen, dat zijn toch geen onbekende planten denk je misschien. Daar heb je gelijk in. De plant is zeker niet onbekend. Wat wel onbekend is is dat de plant een culinair hoogstandje is.
Ieder jaar hebben wij een pak zonnebloemen (Helianthus annuus) in de tuin staan. Eigenlijk vooral omdat we het prachtige planten vinden en ook voor onze bijtjes natuurlijk die zot zijn van de nectar en het stuifmeel. Zou het niet mooi zijn als we die zonnebloemen ook konden opeten dacht ik opeens? En Ja, zonnebloemen kan je vast en zeker opeten. Ze zijn niet alleen "eetbaar" maar ook bijzonder lekker als je maar een goed recept vindt. 

Zonnebloemen zijn veelzijdige groenten

Als ik het over het eten van zonnebloemen heb denk je misschien spontaan aan het eten van zonnebloemzaadjes. De zaadjes zijn maar een fractie van de culinaire mogelijkheden die de plant te bieden heeft.

Eigenlijk is de hele plant eetbaar. Sommige delen zijn wat lekkerder dan de andere. Al moet ik er wel bij vertellen dat ik zelf al heb gemerkt dat dat vooral komt doordat je met zonnebloemen moeten leren omgaan in de keuken.

Ik lees veel en hier en daar vindt je wel eens geschreven dat de plant van bloem tot wortel eetbaar zou zijn. Buiten de vermelding dat de plant eetbaar is vindt je moeilijk goede informatie hoe je al die plantendelen nu kan gaan gebruiken en bereiden. Ik besloot er in 2016 werk van te maken om wat meer culinaire gebruiken voor deze prachtige plant te vinden die zo spontaan in onze tuin groeit. Na al dit geëxperimenteer ben iker van overtuigd dat de zonnebloem een bijzonder lekkere groente is. De plant is niet alleen lekker een bijkomend voordeel is dat je zowat het hele groeiseizoen door kan oogsten van het voorjaar tot de late zomer. 

  Geen tijd om het hele artikel te lezen? Klik hier voor een snel overzicht

Zonnebloemen eten van in het voorjaar tot de late zomer

Vroeg voorjaar: krokante kiemplanten

In onze tuin gaat de zonnebloemenoogst van start in het vroege voorjaar. Doordat we zo royaal zonnebloem zaaien in het najaar staan ze altijd te dik (zie verder) . We dunnen de grote zaailingen uit door ze op te eten als kiemplanten, net zoals je tuinkers eet eigenlijk. Alleen zijn de kiemplanten van zonnebloem een pak groter dan die van tuinkers waardoor de oogst snel vooruit gaat. De lekkere krokante kiemplantjes hebben een nootachtige smaak en zijn lekker op de boterham, bij een hoofdmaaltijd of in een slaatje. 

Late lente-vroege zomer: zonnebloem à la artisjok

Zijn de planten wat groter dan kan je, net voordat de bloemen zich openen, de bloemknoppen oogsten. Die bloemknoppen kan je klaarmaken op dezelfde manier zoals je doet met artisjokken. Een kwartiertje koken in ruim water en ze zijn klaar. Het hele proces om de zonnebloemen te bereiden als artisjokken kan je bekijken in deze video (Engelstalig). 

Eetbaarheid is één ding, smaak iets anders. Ik moet eerlijk zijn, de textuur of zeg maar het mondgevoel tijdens het eten van de zonnebloemknoppen is heel interessant maar de smaak is bijzonder bitter. Tijdens het koken wisselden we van kookwater zoals er in de video aangehaald wordt maar dat is absoluut nog niet genoeg om de smaak te verzachten.
Voorlopig laat ik deze bereiding nog niet vallen. Ik ben wel nog op zoek naar een andere manier van bereiden om de bittere smaak weg te krijgen. Ik denk dat ik volgend seizoen eens ga experimenteren om het groen rondom de bloemknop helemaal te verwijderen voor het koken om de bittere smaak kwijt te raken. Heb jij een beter idee of een andere goede truc om dit recept te verbeteren laat dan zeker iets weten. 

Heel de zomer door: bloemblaadjes om je gerecht op te fleuren

Iets later op het seizoen als de planten in volle bloei staan dan kan je ook de bloemblaadjes eten. Bijvoorbeeld om over een slaatje te strooien. Zelf vindt ik die bloemblaadjes buiten het decoratieve element weinig interessant. De smaak is niet zo bijzonder.

Foto: De eetbare bloemblaadjes van zonnebloemen hebben allerlei kleurenschakeringen. 

Hartje zomer- Indian summer: gestoofde zonnebloemen

Zijn de bloemhoofden bijna uitgebloeid dan komt het moment suprême. Het moment waarop je de lekkerste zonnebloembereiding van het jaar kan klaarmaken. Gestoofde zonnebloemen zijn een echte lekkernij en het beste recept dat ik tegenkwam op mijn zoektocht.

Foto 's: Links: de bloemhoofden oogst je helemaal op het eind van de bloei als de bloemblaadjes af beginnen te vallen; Rechts: de gestoofde bloemhoofden klaar om op te eten.

Om zonnebloemhoofden te stoven gebruik je bloemen die nog maar net uitgebloeid zijn en waarvan de zaadjes nog niet verhout zijn. Het makkelijkst om dit stadium te herkennen is als er nog een paar half verdroogde bloemblaadjes aan de bloem hangen. Om zeker te zijn dat je bloemen in het juiste stadium hebt kan je een kleine test doen. Je neemt een paar zaadjes uit zo 'n bloemhoofd en stopt ze in je mond. Voel je geen houtige vezels als je op de zaadjes kauwt dan heb je bloemhoofden in het juiste stadium vast.

Als je veel planten staan hebt vindt je vanaf de zomer altijd wel bloemhoofden in het juiste stadium. Heb je weinig planten staan dan moet je snel zijn want de bloemhoofden verkeren niet lang in het juiste stadium.

Gestoofde zonnebloemen zijn mijn absoluut favoriet zonnebloem gerecht. Wow, wat een smaak.

Het gerecht presenteert ook leuk als je bezoek hebt. Let wel bijzonder goed op het plukstadium anders zit je bezoek met een mond vol notenpellen:-) Dan eten ze vast nooit meer zonnebloemen wat toch wel jammer zou zijn. Een laatste voordeel aan deze bereiding is dat je echt alles uit de plant hebt kunnen halen. Je hebt genoten van de mooie bloemen en ééns ze uitgebloeid zijn eet je ze op. Prachtig toch?

Hoe je deze bloemen bereidt? Die uitleg laat ik over aan de chef waarvan ik geleerd heb om ze te maken. Hij legt het bijzonder duidelijk voor je uit in deze video (Engelstalig).

Fin de saison: zaadjes smullen

Als afsluiter van het groeiseizoen zijn er de zonnebloemzaadjes. Want uiteraard kan je ook de zaadjes van zonnebloemen opeten. Die zaadjes worden in heel wat landen als snack verkocht. In Oost- en Zuid Europa vindt je op iedere markt wel zonnebloemzaden, al dan niet geroosterd en gezouten. Zelf eet ik de zonnebloemzaadjes ook graag maar ik kan maar niet de truc onder de knie krijgen om ze makkelijk in de mond te kraken. Blijkbaar is dat toch iets wat je als kind moet leren, daarna lijkt het moeilijk te leren. Voor mij toch alleszins. 

Foto: Het gamma zonnebloemzaadjes in een doorsnee supermarkt in Rusland. Aan keuze geen gebrek.

De zaadjes die oogst je van zodra de bloemen met hun hoofd naar beneden hangen. Zie je veel activiteit van vogels rond je zonnebloemen dan kan je er donder op zeggen dat de zaden plukrijp zijn. Wil je de zaden oogsten dan snij je de bloemhoofden af en leg ze ergens op een droge plaats tot op het moment dat je ze schoont. Laat natuurlijk altijd nog iets over voor de gevederde vrienden in de tuin zodat ze ook wat herfst snoep ter beschikking hebben.

Foto: Als de hoofden van de zonnebloemen geelachtig verkleuren en naar beneden hangen weet je dat je dat de zaadjes rijp zijn om te oogsten.

De zaden kan je niet alleen rauw eten. Wil je het nog een stapje verder nemen dan kan je ze ook gebruiken om je eigen zonnebloemolie te persen, recht uit eigen tuin.
Dat persen kan met een handmolentje. Ben je geïnteresseerd in het aankopen van zo 'n oliemolen dan kan je op internet eens zoeken naar een “hand operated oil expeller”.

Wat heb ik nog niet getest?

Mijn eigen olie persen, zo ver ben ik zelf nog niet geraakt. Iets anders wat ik zeker nog eens moet proberen zijn de jonge zonnebloem stengels pellen en opeten. Je zou zonnebloemstengels kunnen eten net zoals je een rabarberstengel verorbert. De stengels uitproberen zal iets voor volgend seizoen zijn.

Iets anders wat ik nog niet getest heb zijn de bladeren bereiden. Je zou ze kunnen koken net als spinazie. Maar in feite heb ik al zomerspinazie genoeg. Ik gebruik de grote bladeren liever als mulch.

Wat kan je nog meer aanvangen met zonnebloemen in je tuin?

Niet alleen in de keuken is zonnebloem bijzonder veelzijdig. Ook in de tuin ga ik de plant ieder jaar een beetje meer appreciëren omdat ik er zelf nieuwe gebruiken voor vindt of er nieuwe leer kennen.

Een greep uit een aantal extra mogelijkheden om zonnebloemen in te zetten in je tuin:

• Je kan zonnebloemen inzetten als steungewas. Bijvoorbeeld om er bonen in te laten klimmen. 

• De grote bladeren kan je gebruiken als mulch om tussen de rijen van bieten of koolrabi in te leggen of als diervoeder

• Aan zomerse snijbloemen heb je ook nooit een gebrek als je zonnebloemen staan hebt. Passeert er en zomeronweder dan scheuren er hier en daar altijd wel wat zijtakken of toppen af. Die bloemen gebruiken we gewoon in huis als snijbloem.

• Tarwe voor onze kippen kopen we bij een boer uit het dorp éénmaal per jaar bij de oogst. Zelf mengen we er zonnebloempitten bij waar ze zot van zijn

Ongetwijfeld zijn er nog heel wat meer gebruiken voor zonnebloemen in en rond de tuin te vinden. Wat ik zelf bijzonder leuk vindt aan de plant is de veelzijdigheid. Het zijn niet alleen sierplanten, ze zorgen ook voor insecten en vogels, je kan ze ook als groenten beschouwen en ondanks zijn hoogte laat deze plant zich makkelijk combineren in eetbare polycultuurborders.

Zonnebloemen combineren goed in eetbare borders

Je hoeft je zonnebloemen niet netjes op rijen te telen. Ze combineren goed in gemengde borders in de sier- of moestuin. Maar wat met de schaduw die deze reuzen werpen op andere planten in je border?

Inderdaad, de statige zonnebloemen torenen in de zomer uit boven de meeste andere gewassen. Niet alleen de bloemen van de plant zijn groot ook de bladeren hebben een redelijke omvang waardoor ze andere gewassen kunnen gaan beschaduwen. Niet iedere plant die in de buurt groeit wordt graag beschaduwd. Daar kan je iets aan doen. Verwijder een deel van de onderste grote bladeren van de zonnebloemen en de lagere planten in de border zullen veel meer licht ontvangen. In de vroege herfst kan je van de afrijpende zonnebloemen zelfs al het blad afplukken zodat je de rest van je border veel meer licht ontvangt.

Ook aan de hoogte kan je iets doen. Vindt je dat zonnebloemen te hoog worden en wil je ze liever lager houden? Kies dan voor een ras dat laag blijft of nog simpeler, nijp de top in het voorjaar uit je zonnebloem. Daardoor blijven ze lager en zullen ze meer maar wel kleinere bloemen produceren. Die kleinere bloemen zijn trouwens even lekker als de grote.

Weinig werk, geen ziekten of plagen en een mooie plant...hoef je nog meer redenen om zonnebloem te zaaien?

Zonnebloemen zijn de ideale plant om kinderen aan te zetten iets te telen of het in kind in jezelf wakker te maken natuurlijk. Zaai ze nu als je rijpe zaden vindt in je tuin, park of ander stukje groen. Volgend seizoen kan je ze eten of je kan natuurlijk ook meedoen aan een wedstrijd om de hoogste zonnebloem te telen of gewoon de plant gebruiken om je kinderen warm te maken voor wiskunde door de gulden snede uit te leggen  die je in de bloem terug vindt.  Enfin, redenen vinden om wat zonnebloemen in tuin te zaaien die zijn talrijk genoeg.

Zet de plant trouwens niet alleen voor jezelf. Ook de andere tuinbewoners snoepen graag van de plant. Bijen en hommels zijn verzot op het stuifmeel en de nectar van de bloem, kippen en ander pluimvee snoepen maar al te graag van de zaden die rijk zijn aan olie.