logo

lekkere kruisbessen

Kroezels en knoezels: lekkere kruisbessen kweken

Kroesels, knoezels, stekelbees, kruisbessen,... een bes met veel namen maar weinig populair. Jammer genoeg is dit stilaan een vergeten fruitsoort. Ongelooflijk hoeveel jonge mensen we ontmoeten die dit fruit nog nooit geproefd hebben! Kruisbessen moeten hun oubollig imago dringend op poetsen. We helpen een handje en ontkrachten enkele hardnekkige misverstanden: stekelbessen hoeven zeker niet zuur te zijn als je ze rijp laat worden, ze hebben ook niet altijd stekels en.... ze zijn niet altijd groen.

Waar planten?

Kruisbessen zijn niet te kieskeurig qua standplaats. Ze doen het zowel in de zon als halfschaduw. Eigenlijk doen ze het zelfs verrassend goed in halfschaduw. Veel beter dan andere kleinfruitsoorten. Komt daar nog bij dat je ze in allerlei vormen kan leiden en snoeien dan geeft dat wel wat opties. Ook al staat je tuin vol. Je zal heel snel een hoekje vinden om een paar planten kwijt te raken.
Alleen te zonnige plaatsen, zoals aan een terras vermijd je best. Daar kan je beter een vijg of druif kwijt dan een stekelbes. Het blijven nog altijd planten die graag met hun voetjes koel staan. Kopje mag in de zon, maar voetjes koel.

 

In welke vorm?

Als je een kruisbes zelf zijn vorm laat kiezen wordt die graag een dichte struik. Dat is niet altijd even handig om te plukken, toch niet bij rassen waar flink wat stekels op staan. Want dan moet je met je hand voorzichtig tussen de stekels in manoeuvreren om de bessen te kunnen oogsten. Niet echt handig.
Als struik nemen ze ook heel wat meer plaats in dan dat je ze snoeit en aan bind. Daarom hebben we ze in allerlei vormen geleid naargelang de plaats die we ter beschikking hebben.

  • Onder de vensterbank van de noordoostelijke kant van de gevel, de planten laten we daar maar 1,2 m hoog worden. Een trucje dat we afgekeken hebben van Engelse kasteeltuinen waar de noordelijke moestuinmuren wel eens beplant worden met bessen
  • Langs de vijver aan een betonnet
  • Op stam (geënt)

In onze fruithaag hebben we kruisbessen gesnoeid als zogenaamde spillen en opgebonden aan paal en draad. Iedere plant heeft 1 stam, de spil, die we vastmaken aan een bamboestok. De bamboestok op zijn beurt is vastgemaakt aan een ijzerdraad. De planten staan op 50 cm van elkaar geplant. Om de 5 meter plaatsen we een paal (diameter 8 à 10 cm) om de ijzerdraad te ondersteunen.

Kruisbes gekweekt als spil

Foto: kruisbes geleid als spil. Op de voorgrond de rood aanlopende bessen van Xenia, achteraan het ras Mucurines.

 

Waarom kruisbessen enten?

Kruisbessen worden geënt op ze op stam te kunnen kweken. Als onderstam worden bessen gebruikt die makkelijk een sterke rechte stam vormen en zelf geen stekels hebben zoals jostabes of Ribes Aureum. Als je een kruisbes op stam koopt denk er dan wel aan om grondscheuten en eventuele scheuten die op de stam onder de entplaats ontstaan te verwijderen en een stevige steunpaal aan te brengen.

 

Snoeien

Kruisbessen willen steeds opnieuw gaan voor de struikvorm. Ieder jaar vormen ze grondscheuten aan de voet van de plant. Laat je die staan dan wordt je leivorm of spil opnieuw een struik. Neem daarom in het voorjaar steeds de grondscheuten weg.

Als je fruit snoeit is het zeer belangrijk te weten waar er op de plant fruit gevormd wordt.
Bij stekelbessen komen de vruchten aan vruchttakken die minstens een jaar oud zijn. Ze vormen steeds veel te veel vruchttakken. Snoeien komt er vooral op neer om het aantal vruchttakken te beperken en telkens aan verjonging te denken. Jonger hout vormt mooiere en dikkere bessen. Oudere vruchttakken snoeien we weg.

Als het kan proberen we per stam of gesteltak 8 éénjarige scheuten over te houden. Dat is meer dan voldoende voor een mooie opbrengst. De rest kan je wegsnoeien op stomp.

We snoeien takken niet weg vlak tegen de stam maar laten steeds een stomp van ongeveer twee centimeter staan om de plant de kans te laten makkelijk nieuwe scheuten te vormen en om het risico op infectie met taksterfte (zie verder) te beperken.

 

Lekkere en sterke rassen

Kruisbessen worden al eeuwen in onze contreien gekweekt. Oude rassen kunnen we jammer genoeg niet aanraden. Dat heeft alles te maken met (Amerikaanse) kruisbessenmeeldauw. Een ziekte die zowel het blad als de vruchten kan aantasten.

Een eerste belangrijk criterium bij aanplant is daarom dat de rassen bestand zijn tegen kruisbessenmeeldauw. Een tweede belangrijk criterium is de smaak.
Stekelbessen zijn er in drie kleuren: groen, geel en rood en alle schakeringen daar tussen in. Iedere stekelbes is groen in het begin maar naarmate ze afrijpen kunnen ze van kleur veranderen. Grasgroen zijn ze gewoon zuur. Eens op kleur krijgen ze hun aroma. Je kan makkelijk 8 weken kruisbessen plukken in je tuin als je wat speelt met rassen.

kruisbessen rassen

Foto rassen stekelbessen: Op de foto enkele rassen die vanaf eind juni rijp zijn in onze tuin. De kruisbessen met het vraagteken zijn van het ras Rolonda.

Enkele aanraders die zeer goed bestand zijn tegen Amerikaanse kruisbessenmeeldauw:

(bijna) Stekelloos:

  • Chris: zoet, stekelloos, productief
  • Pax: de bessen zijn rood en groot, hoge productie
  • Xenia: zo goed als stekelloos!, heerlijk zoete grote rode bessen, overvloedige oogst, vrij vroeg rijp
  • Captivator: vroeg ras, lichtrode bessen

 

Met stekels (het merendeel van de rassen):

  • Tixia: hoge productie, grote rode bessen, middentijds, redelijk veel stekels
  • Orus 8: sterke groeier. Kleine blauw-paarse bessen die in trosjes per twee hangen. Heel zoet als compleet rijp. De bessen kan je heel lang aan de plant laten hangen.
  • Mucurines: een ras dat graag in de bioteelt gebruikt wordt, sterke groeier. Jammer genoeg veel stekels. Middelmatig grote groene bessen.
  • Hinnonmaki Rot en Hinnonmaki Gold: wat kleinere bessen met rode of gele kleur
  • Invicta: grote groen-gele bessen. Redelijk wat stekels. Gezonde groeier.
  • Kapitein: zeer sterke groeier maar ook buitengewoon productief. Wat kleinere bijna zwarte bessen bij volledige rijpheid.
  • Rolonda: Lekker knapperig, productief en een mooi formaat bes.

Orus 8

Foto: Denk ook aan stekels als je rassen kiest. Bij sommige rassen staan de takken vol, bij andere zoals deze Orus 8 zijn er weinig stekels waar je aan kan blijven hangen.

affiche old gooseberry showUitstervende folklore: kruisbessenwedstrijden

De allergrootste kruisbes kweken daar draait het om in kruisbessenwedstrijden die van oudsher in de maand augustus op het Engelse platteland georganiseerd worden. Een traditie die al enkele eeuwen stand houdt. Gepassioneerde telers leggen een heel jaar lang hun bessen in de watten. Ze laten maar 2 à 3 bessen per plant hangen en de rest wordt verwijdert. De struiken krijgen water en worden afgeschermd van de zon en uiteraard gebruiken ze rassen die uit zichzelf al vrij dikke vruchten geven.

Op de wedstrijddag worden de gigantische bessen gewogen en de kweker met de zwaarste bes wint. Niet alleen de traditie is enkele eeuwen oud, zelfs de weegeenheden die ze gebruiken dateren uit een ander tijdperk. Het gewicht van de winnende bes wordt uitgedrukt in Pennyweight, Drams en grains. “The heaviest gooseberry is determined by an apothecary scale, measured in drams and grains.  Past record winners have weighed in at 33 drams – that’s the size of a golf ball but in 2019 a new record was set at 36 drams, 12 grains “ Ook al worden de bessen jaar na jaar dikker, de traditie is tanende, er blijven maar een paar wedstrijden meer over en jonge deelnemers zijn er amper. Eén van de bekendste clubs is Egton Bridge Old Gooseberry society. Volgend jaar organiseren ze opnieuw een show. Dan heb je alvast een reisideetje.

(Met dank aan Jean-Pierre Billen over de tip ivm deze wedstrijden)

 

 

Oppassen voor

Kruisbessen zijn makkelijke planten over de hele lijn. Over Kruisbessenmeeldauw hadden we het al bij de rassenkeuze. Er zijn nog enkele uitdagingen die je best in de gaten houdt.

  • Bessenbladwesp: Deze plaag is helemaal terug van weggeweest. Hou vanaf half april je planten goed in de gaten. In een paar dagen tijd kunnen de rupsen van de bessenbladwesp een hele struik kaal vreten. Al het bladgroen eten ze op, enkel de bladsteeltjes blijven staan. Draai af en toe eens een blaadje om. De bessenbladwesp legt zijn eitjes in een krans op de nerven aan de onderkant van het blad. Die eitjes kan je weg wrijven. Ook volwassen rupsen kan je van de plant plukken om schade te beperken.
  • Taksterfte. Een ziekte die de laatste jaren sterk oprukt en zowel rode, zwarte als kruisbes treft. Plots sterven hele takken af. Enkel de wortel overleeft en geeft nieuwe grondscheuten. Tussen infectie met deze ziekte en het afsterven van takken verloopt meerdere jaren. Ontsmet daarom steeds je snoeischaar vooraleer je een volgende plant snoeit. bessenglasvlinder

snoeischaar ontsmetten

Foto: Best ontsmet je je snoeischaar na ieder plant wanneer je trosbessen of kruisbessen snoeit. Wij gebruiken hervulbare spuitbusjes, een relict van de coronapandemie.

  • Zonnebrand: een probleem dat de laatste jaren steeds vaker voorkomt. Wanneer temperaturen voorspeld worden richting 35 graden Celsius en meer scherm je best je planten af. Anders kunnen de bessen verbranden.

 

Stekken maar

Wij tuiniers experimenteren graag met nieuwe gewassen met exotisch klinkende namen. Maar vergeet de gewassen niet die het hier al eeuwen lang goed doen. Gewassen waar je kan op rekenen.
Veel hoeft dat niet te kosten. Kruisbessen stekken heel makkelijk. Vraag deze winter wat snoeihout aan collega tuiniers en je bent vertrokken.

Veel plukplezier!

Nog enkele leuke weetjes:

Ribes cynosbati

  • Onrijpe kruisbessen bevatten heel wat pectine. Oude rasnamen zoals Whinham 's Industry duiden op het feit dat ze en masse geteeld werden voor de confituurindustrie. Je kan ook in de 21ste eeuw onrijpe kruisbessen nog steeds inzetten bij het confituur maken.
  • Er bestaan ook familieleden van de kruisbes met stekels op de vruchten zoals bijv. de stekelige stekelbes (Ribes cynosbati, foto links). Die stekeltjes op de vrucht zijn maar show. Ze zijn flexibel en prikken niet in je tong. Nog meer bijzonder bessen vind je in dit artikel
  • Kruisbessen zijn een stokoude teelt in onze contreien en zeker in Engeland. Volgens RHS.org: werden kruisbessen als teelt voor het eerst beschreven in het jaar 1296. De collectie van de RHS (Royal Horticultural Society) bestond in 1831 uit maar liefst 360 rassen.
    In het verleden werden kruisbessen niet enkel gebruikt in zoete gerechten en jam.
  • In het Frans heet de kruisbes Groseille a Macquereau. Dit verraadt dat ze samen met vette vis zoals makreel werden gegeten.

 

Dit artikel verscheen eerder in ecologisch magazine De Koevoet

 Word jij ook lid?

enkele ledenvoordelen:

  • kortingen: maar liefst 20 % korting op aankoop van struiken en bomen, 20 % op zaden en 10 % op deelnameprijs van cursussen en workshops die we organiseren 
  • Deelname aan leerrijke evenementen: bijvoorbeeld proeverijen van fruit
  • Toegang tot exclusieve rassen en plantensoorten uit onze collectie. Niet alleen als opgekweekt plantgoed. Binnenkort komen er ook stekken en enten beschikbaar voor leden

 lidmaatschap 2024

Lid worden kan hier

Doorzoek de site

 

pcNieuwsbrief

Schrijf je in en blijf op de hoogte van al onze acties.

 

Kies alle manieren waarop u wilt horen van Haal meer uit je tuin vzw:

U kunt zich op elk moment afmelden door te klikken op de link in de voettekst van onze e-mails. Voor informatie over ons privacybeleid, bezoek onze website.

We use Mailchimp as our marketing platform. By clicking below to subscribe, you acknowledge that your information will be transferred to Mailchimp for processing. Learn more about Mailchimp's privacy practices here.

 

 

 

Vzw Haal meer uit je tuin
Regentwijk 17
3890 Gingelom

Ondernemingsnummer BE 0670.733.818
Rekeningnummer IBAN: BE67 9731 7244 2287
e-mail: haalmeeruitjetuin@gmail.com

Op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je in op de nieuwsbrief (bovenaan de pagina) of volg de instagram- of facebookpagina van haal meer uit je tuin

 | Algemene voorwaarden | | GDPR en privacybeleid |