logo

Cryptocropping: span onkruiden voor je kar en eet ze op

kaasjeskruid in bloeiCryptocropping, was is dat voor een beest? Niets anders dan de Engelstalige term om onkruiden in je tuin toe te laten of bewust te bevorderen. Omdat de term zo mysterieus klinkt gebruik ik hem graag als titel om je aandacht te vestigen op de wereld van mogelijkheden die verschuilt in het verwelkomen van onkruiden in de tuin. Waarom zou je dat doen vraag je je misschien af? Wel, vooral voor het gemak van telen. Zeg nu zelf. Voedselplanten die probleemloos groeien en op de koop toe lekker zijn. Wat wil je nog meer? Doe er je voordeel mee zou ik zeggen en ga er zelf ook mee aan de slag. Laat je vooral niet begrenzen door het etiket "onkruid" dat deze groep spontaan verschijnende wilde planten op gekleefd kreeg. Wees blij met de spontaniteit van wilde planten, ze zijn niet allemaal invasief.

Mijn interesse om onkruiden als voedsel te gebruiken die gaat al jaren terug. De top vijf van populaire onkruiden die wij in onze tuin bewust hun gang laten gaan (of noem het telen als je wil) en de culinaire reden waarom we ze in onze top vijf opnamen geef ik kort weer.

Ik daag je uit je eigen top vijf samen te stellen. Voelt het eten van onkruiden een beetje raar aan? In dat geval kan ik je aanraden eerst het kopje “onkruid of groente” verder op in dit artikel te lezen en pas daarna de onderstaande lijst. Het "hoe en waarom" van onkruiden telen en eten zal dan allemaal heel wat duidelijker zijn en wellicht verdwijnt je vrees voor het eten van deze spontane planten als sneeuw voor de zon.

 

Onze cryptocropping top 5

 1 en 2: muur en kleine veldkers voor wintersalades op een gedeelde eerste plaats

muurIk ga van start met mijn twee winterfavorieten die de eerste plaats delen. Muur en kleine veldkers. Beiden leveren ze bijzonder lekker groen voor wintersalades.

Muur (Stellaria media) heeft een lichte peperachtige smaak en een zachte textuur. In mijn serre staat er altijd heel wat muur niet enkel omdat ik het lekker vindt maar ook omdat het zo goed de bodem bedekt in de wintermaanden wat best wat voordelen heeft.
De optimale groeiperiode van muur is hartje winter en het vroege voorjaar. De groeiperiode is dus zowat gelijk aan die van winterpostelein maar ook die van kleine veldkers, mijn andere numero uno.

In onze tuin staat kleine veldkers (Cardamine hirsuta) ook wel bekend onder de naam winterkers. Dit “onkruid” teel ik sinds kort gericht in de wintermaanden omdat het pittig bladgroen in de donkerste maanden van het jaar levert met een vergelijkbare smaak als tuinkers maar dan nog net ietsje scherper. Kleine veldkers is trouwens verwant aan een andere wintergroente. Namelijk barbarakers (die ook wel winterkers wordt genoemd). Ik kies bewust voor kleine veldkers in de tuin ipv barbarakers omdat het snel en makkelijk groeit en door zijn kleine omvang geen andere planten overschaduwt.

Voor de volledigheid moet ik nog even iets kwijt over kleine veldkers. Een andere naam voor dit plantje is springzaad (De plant is niet verwant aan Impatiens spp. die in de volksmond ook de naam springzaad draagt).
De logica achter die naam is niet ver te zoeken. Eens de zaden afrijpen kan je op warme dagen het zaad horen en zien springen. Een efficiënt verspreidingsmechanisme waardoor het plantje een geducht onkruid is op heel wat tuinbouwbedrijven. Niet omdat het veel schade oplevert. Neen, het plantje is te klein om andere gewassen te overwoekeren. De schade is louter visueel van aard. Omdat het zogenaamd onaantrekkelijk oogt dat er “onkruid” (en ook mos) op een pot voorkomt. Dat is “not done” volgens de regels van de kunst. Nochthans is alles wat Kleine veldkers doet gewoon de blote potgrond koloniseren als bodembedekker. Het volgt simpelweg de natuurlijke successie.

 

3. Zuring op zijn Roemeens

zuringToen ik nog in de productietuinbouw werkte en op een namiddag een groep Roemeense collega 's tijdens hun pauze in de weide naast het bedrijf zuring zag verzamelen werd ik wel heel nieuwsgierig wat ze daarmee gingen aanvangen. Na wat conversatie bleek dat het hun plan was om er sarmale mee te bereiden. Sarmale is een traditioneel Roemeens gerecht dat van oudsher wordt bereid met witte kool bladeren die worden opgevuld met een rijk gehaktmengsel. De gevulde opgerolde blaadjes worden gestoomd en geserveert met tomatensaus en polenta. Omdat er geen witte kool voorhanden was gebruikten ze dan maar grote zuring bladeren. Slecht smaken deed dat zeker niet! Recepten voor sarmale vindt je op tal van websites zoals deze.

Ik moet eerlijk zijn. In de tuin verbouw ik geen wilde zuring maar hou ik het op een nauwe verwante cultuurvariant, de tuinzuring die ook uitbundig produceert maar wel zachtere blaadjes heeft en de bloedzuring om te gebruiken in winterse salades.

Zowel de wilde zuring als de net aangehaalde gecultiveerde vormen van zuring zijn klasseerbaar als meerjarige groenten. Zoals je wel meer tegenkomt, de lijn tussen onkruiden en robuuste groenten kan dun zijn.

 

4. Kamille voor thee

Kamille (Matricaria chamomilla), die verbouwen we in onze tuin om er thee mee te zetten. Om eerlijk te zijn. We zaaien de kamille zelf omdat ze anders niet voorkomt in onze tuin. Kamille is een indicator van verstoorde bodems en gelukkig komt de plant niet uit zichzelf voor in onze tuin.

Om thee te zetten kan je best de bloemetjes van kamille van de plant afklikken met een draaibeweging tijdens het plukken. Op die manier blijven de bloemstelen aan de plant hangen. Pluk je de bloemstelen mee dan zal je thee bitterder van smaak zijn.

 

5. Kaasjeskruid in de wok

kasjeskruidKaasjeskruid (Malva sylvestris) is een andere favoriet. De plant groeit uitbundig op leemgrond en zaait zichzelf vlot uit. Kaasjeskruid is niet alleen lekker maar levert het hele zomerseizoen door ook mooie bloemen die druk bezocht worden door bestuivende insecten. We moeten trouwens nog eens proberen om de bloemen en de kaasjes/bloemknoppen te verorberen die ook eetbaar zouden zijn.

Wij gebruiken kaasjeskruid vooral in het voor- en najaar als groente. Vooral in de vroege lente groeien de jonge planten zeer snel. Op dat moment plukken we de grote bladeren af en toe als ingrediënt om te wokken. De smaak is lichtjes geparfumeerd maar niet overdreven uitgesproken. Een beetje zoals echte spinazie dus.

In onze contreien is kaasjeskruid als groente in onbruik geraakt. In het oosten heeft het nog steeds de status van groente i.p.v. onkruid of wilde plant. Daar wordt vooral Malva verticillata geteeld, ook wel krulkaasjeskruid of Chinees kaasjeskruid genoemd.

 

Nog meer “onkruiden” die je culinair kan aanwenden

 Onze top vijf is natuurlijk maar een fractie van de enorme mogelijkheden die er zijn om onkruiden culinair aan te wenden.

Nog enkele bekende en minder bekende spontane planten die je kan uitproberen:

  • Brandnetels (Urtica dioica): hoef ik ze nog te vermelden? Dat je brandnetels kan verorberen door er bijvoorbeeld soep van te maken of thee mee te bereiden is vrij bekend.
  • Akkerdistels (Sonchus asper en S. arvensis) zijn “onkruiden” die zo wat overal voor komen. Het goede nieuws is dat je ze kan gebruiken in onder andere salades.
  • Knopkruid (Galinsoga parviflora) daar kan je volgens de website van Plants for a future ook van alles mee aanvangen. Van smaakmaker bij een tomaten of groentensapje tot hoofdingrediënt in salades of soepen. In Colombia heeft de plant blijkbaar de status van keukenkruid. Knopkruid wordt er gebruikt om de lokale specialiteit ajiaco mee te bereiden. Een receptje vindt je hier. Zelf heb ik het gebruik van knopkkruid in de keuken nog niet uitgeprobeerd want knopkruid heb ik niet in de tuin staan.
  • Zevenblad (Aegopodium podagraria): Dit gevreesd onkruid is eigenlijk een oude groente. Hoewel we de plant in de tuin staan hebben is het eigenlijk nog maar één keer beland in onze kookpot. We vonden de verse geur super maar eens gekookt had het goedje de textuur en geur van koeievla. Waarschijnlijk ligt dit puur aan de bereiding. Volgende keer probeer ik het eens rauw of misschien is het ook wel lekker in de wok met wat ui en eventueel gember. Ik laat een hoekje zevenblad in ieder geval staan zodat we verder kunnen experimenteren in de keuken met deze mooie bodembedekker.
  • Melganzevoet (Chenopodium album) wordt geapprecieerd door mens en dier. Varkens bijvoorbeeld zijn er dol op. In onze tuin komt melganzevoet eigenlijk niet voor. In plaats van melganzevoet verbouwen we melde die zichzelf ook vlot uitzaait en die ik eigenlijk ooit maar één keer moest zaaien. 
  • Paardenbloem (Taraxacum spp.) kan je op allerlei manieren eten. Mijn favoriet is molsla (pissenlit). De wortels uitgraven in de herfst en in de huiskamer afgeschermd van het licht forceren net zoals je doet met witloof. Na een paar weken komen er mooie witte gebleekte blaadjes tevoorschijn die bijzonder lekker smaken. Presenteert mooi voor de feestdagen eventueel in combinatie met andere soorten keldersla (blaadjes van groenten die opschieten van de bewaargroenten in de kelder). Een andere leuke manier is de bloemstelen bereiden net als spaghetti. Het recept staat vermeld in het mooie boek “around the world in 80 plants” van Steve Barstow die overigens enkele pagina 's aan paardenbloem besteedt.

 

Onkruid of groente?

Een groente wordt beschouwd als een gewenste nuttige plant en een onkruid als een plant die je kan missen als kiespijn. Toch kan één en dezelfde plant zomaar wisselen van status en gepromoveerd worden van onkruid tot groente of omgekeerd.

Geschiedenis en cultuur hebben een grote invloed op onze omgang met planten. In sommige streken is eenzelfde plant een onkruid en in andere delen van de wereld een groente. Of sommige onkruiden waren ooit in cultuur bij ons al groente en zijn nu een onkruid... Denk aan zevenblad dat de Romeinen meebrachten om er spinaziegerechten mee te bereiden.

Hoe tegen een plant aangekeken wordt is dus sterk afhankelijk van het heersende publieke referentiekader. Met andere woorden of het "normaal" is om een plant te eten of niet. Ik had het al over kaasjeskruid dat bij ons als groente van het menu verdween maar in Azië nog steeds als cultuurgewas verbouwd wordt. Maar er zijn nog meer voorbeelden. Ik denk aan Portulaca oleracea, beter bekend als zomerpostelein. Bij ons een minder bekende groente. In zuidelijke landen een gevreesd onkruid. Mijn schoonvader die in Zuid-Rusland tuiniert vloekt er vaak op. Hier wordt het verkocht in de winkel om te zaaien als groente. Het heeft natuurlijk wel zijn reden dat wij het hier niet als onkruid aanzien. Onze zomers zijn te fris om er een geduchte woekeraar van te maken (De plant is gespecialiseerd in warm en droog zomerweer waarin hij zich ongelooflijk snel kan vermeerderen). De wereld op zijn kop, hier klagen tuiniers soms dat de plant niet weelderig genoeg groeit maar wij weten wel dat de plant eetbaar is. In Zuid-Rusland waar "Portulaca" uit zichzelf in overvloed groeit weten tuiniers niet dat je de plant kan op eten... 

 

Bewust onkruiden in de tuin telen of verzamelen in het wild?

Er zijn uiteraard verschillende manieren om aan onkruiden te raken. In de tuin telen of verzamelen in het wild, het kan allebei.

In eigen tuin telen is soms handiger dan gaan foerageren. Je hebt je voorraad dicht bij huis als je last minute iets wil bereiden. Verder is het in onze verstedelijkte omgeving ook niet altijd makkelijk om aan een voorraad wilde planten te raken die geschikt zijn voor consumptie. Denk maar aan vervuiling door autowegen, rondvliegende pesticidenresten, etc…

Ga je onkruiden bewust gaan telen in de tuin dan heb ik een tip voor je. Leer de kiemplanten van “echte”lastpakken te herkennen. Onkruiden die te uitbundig groeien waardoor je tuin verandert in een monocultuur van één onkruidsoort, dat is niet de bedoeling. Deze sterk woekerende soorten zijn meestal maar een paar soorten van het hele pallet onkruiden die in een tuin voorkomen. Als je ze in een vroeg stadium herkent kan je ze vaak makkelijk onder controle houden.

Iedere tuin heeft zijn specifieke onkruiden. Afhankelijk van de voorgeschiedenis (en mogelijke bodembehandeling en -mishandeling), grondsoort, etc… komen sommige soorten er wel of niet voor.
Wat je niet hebt kan je natuurlijk ook bewust gaan zaaien. Zo zaaide ik zelf kamille, maar ook look zonder look (Alliaria petiolata) omdat het in de tuin uit zichzelf niet voorkwam. Zaaien hoef je maar één keer te doen omdat zo'n robuuste planten zich vlot zelf uitzaaien.

Nog niet overtuigd om de nul-tolerantie tegen onkruiden te laten varen? Ik heb de voor- en nadelen van cryptocropping waar ik zo direct aan denk even opgesomd. Je zal zien er zijn meer voor- dan nadelen.

Voordelen cryptocropping:

  • "onkruiden” zijn sterke planten die weinig last hebben van ziekten en plagen
  • geen planning en werk om te zaaien en planten, enkel oogsten is wat van jou als tuinier verwacht wordt
  • deze spontane planten hebben een meerwaarde als tijdelijke bodembedekkers wat op zijn beurt bijdraagt tot een verhoogde bodemvruchtbaarheid
  • wilde planten zoals onkruiden zijn vaak veel vroeger oogstbaar in het voorjaar dan geteelde groenten
  • naast het culinaire aspect zijn er nog wel een paar mogelijkheden om onkruiden in de tuin voor je kar te spannen. Gebruik ze als mulch, bodembedekker of kippenvoer. Muur heet in het Engels niet voor niets chickweed… Dat slaat toch op kippen dacht ik. Of niet?
    Met smeerwortel, heermoes en brandnetel kan je aan de slag om er vloeibare meststoffen mee (plantengier) te maken.
  • cryptocropping is een onderdeel van je "plan B". Als er iets mis gaat met je geteelde groenten kan je nog steeds iets oogsten om op te eten

 

Nadelen cryptocropping:

  • kiemplanten leren herkennen vraagt wat moeite maar bijleren is meer een uitdaging dan een nadeel. Niet?
  • gaat vlot in een (stuk van de) tuin waar niet in rijen getuinierd wordt omdat de planten natuurlijk niet in rijtjes opkomen. Je zal je werkmethode dus wat moeten bijschaven en af en toe een spontane plant die niet netjes in de rij staat tolereren.
  • gerechten met wilde planten leren bereiden kan wat aanpassingen van je recepten vergen. Dat is gewoon een kwestie van je bereidingswijze wat bij te sturen. Ook niet onoverkomelijk dus. Daarom beschouw ik dat persoonlijk niet echt als een nadeel maar eerder als een stimulans van mijn creativiteit.

 

Telen maar die onkruiden!

Zo zie je maar, onkruiden zijn niet gewoon een blok aan je been maar kunnen best wat voordelen opleveren als je er maar mee leert om te gaan. Onkruiden niet automatisch aanschouwen als een probleem maar je gewoon af vragen wat je er allemaal mee kan gaan aanvangen. 

Als je onkruid bewust teelt is het dan nog wel cryptocropping? Wel laten we het er op houden dat het labelen van een plant ondergeschikt is aan het voordeel dat je kan behalen door ze te gaan gebruiken. Leer je onkruid herkennen, zoek op wat je er mee kan aanvangen en bespaar heel wat frustratie omdat je niet meer opbokst tegen onkruid maar er wel gebruik van gaat maken. Op de koop toe krijg je er een lekkere maaltijd bovenop. Probeer het eens, misschien is het wel iets voor jou!

 

Ps: ik vermeld hierbij graag dat ik met de term in aanraking kwam via het boek “around the world in 80 plants” van Steve Barstow. Toen ik las over cryptocropping realiseerde ik mij dat ik dat al deed, vandaar dit artikel om mijn ervaringen mee te geven en anderen te inspireren om er ook hun voordeel mee te doen.

 Word jij ook lid?

enkele ledenvoordelen:

  • kortingen: maar liefst 20 % korting op aankoop van struiken en bomen, 20 % op zaden en 10 % op deelnameprijs van cursussen en workshops die we organiseren 
  • Deelname aan leerrijke evenementen: bijvoorbeeld proeverijen van fruit
  • Toegang tot exclusieve rassen en plantensoorten uit onze collectie. Niet alleen als opgekweekt plantgoed. Binnenkort komen er ook stekken en enten beschikbaar voor leden

 lidmaatschap 2024

Lid worden kan hier

Doorzoek de site

 

pcNieuwsbrief

Schrijf je in en blijf op de hoogte van al onze acties.

 

Kies alle manieren waarop u wilt horen van Haal meer uit je tuin vzw:

U kunt zich op elk moment afmelden door te klikken op de link in de voettekst van onze e-mails. Voor informatie over ons privacybeleid, bezoek onze website.

We use Mailchimp as our marketing platform. By clicking below to subscribe, you acknowledge that your information will be transferred to Mailchimp for processing. Learn more about Mailchimp's privacy practices here.

 

 

 

Vzw Haal meer uit je tuin
Regentwijk 17
3890 Gingelom

Ondernemingsnummer BE 0670.733.818
Rekeningnummer IBAN: BE67 9731 7244 2287
e-mail: haalmeeruitjetuin@gmail.com

Op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je in op de nieuwsbrief (bovenaan de pagina) of volg de instagram- of facebookpagina van haal meer uit je tuin

 | Algemene voorwaarden | | GDPR en privacybeleid |