In de kijker: van Pepino tot Goji, nachtschadigen uit onze tuin.

De nachtschadigen. De familienaam van deze groep planten heeft een mysterieuze bijklank. Gevaarlijk maar oh zo verleidelijk door de rijke oogst die ze bieden zoals eetbare blinkende vruchten of lekkere ondergrondse knollen. Net omwille van die rijke oogst hebben deze planten zich  een vaste stek in tuinen wereldwijd veroverd. Eens je ze in de tuin hebt wil je de overvloedige oogsten, onder- en bovengronds, niet meer missen. Een kort fotoportret van de beperkte collectie nachtschadigen in onze tuin op 2/09/2016 gewoon zomaar als hommage aan de familie en inspiratie voor collega tuiniers.

De nieuwkomers

Ieder jaar experimenteren we met tal van gewassen. Je beseft het niet altijd maar door dat geëxperimenteer wordt het repertoire planten uit de uiterst diverse familie der nachtschadigen jaar na jaar groter. Alle nieuwkomers planten we in pot. Op die manier kunnen we experimenteren met de standplaats. Staat de plant liever in de halfschaduw dan de volle zon. Geen probleem gewoon even verzetten en je bent klaar. Het is ook altijd makkelijk om de plant in pot te hebben als je hem wil gaan overwinteren natuurlijk.

Pepino (meloenpeer) 

Ken je dat gevoel dat als je een plant voor de eerste keer teelt je zit te popelen om de eerste vrucht te proeven? Dat gevoel heb ik op dit moment met pepino (Solanum muricatum) die dit jaar voor de eerste keer in onze tuin staat.

Ook al heb ik de vrucht nog niet geproefd. Ik denk dat de plant een blijver in de tuin wordt, of beter gezegd op het terras,  omwille van de sierwaarde. Meloenpeer is echt een streling voor het oog. Glanzend blad, een mooi bloempje en eiervormige vruchten.

 Foto: pepino of meloenpeer in pot op ons terras.

Goji 

Uit nieuwsgierigheid hebben we eens bessen gezaaid die iemand uit de familie in de winkel had gekocht. Tien jaar geleden had ik nooit kunnen denken dat ik boksdoorn in de tuin zou zaaien. Vroeger was mij altijd op het hart gedrukt dat die plant giftig was. Maar ja dat wordt ook verteld van tomatenblad natuurlijk... Nu worden goiji bessen verkocht als zogenaamde superfoods. De hype van de zogenaamde superfoods daar geloven we niet al te sterk in*. Een afwisselend dieet vinden we persoonlijk belangrijker dan een hype volgen maar we zijn wel altijd geïnteresseerd om uit te testen hoe goed zo 'n superfoodgewas groeit in de tuin.

Goiji (Lycium spp. want er zijn verschillende Lycium soorten die je voor goiji productie kan gebruiken. Meestal worden L. barbarum en L. chinense aangewend) kiemt heel makkelijk. Tientallen zaailingen kwamen op nadat we een handvol bessen in een potje zaaiden. Een twintigtal zaailingen hebben we in het voorjaar ingepot. Tijdens de zomer hebben we al de zwakke plantjes uitgedund. Deze twee hebben de selectie overleefd en gaan binnenkort de grond in. Dit was maar een experimentje gewoon voor het plezier. Ik ben wel nog van plan goji planten van een beproefd ras aan te kopen.

*Dat je door het eten van net die vrucht, de superfoods, ogenblikkelijk gezond wordt omdat er bepaalde mineralen of andere inhoudsstoffen in hoge concentratie aanwezig zijn vinden we wat overdreven. 

Foto: Goiji zaailingen, gewoon bessen uit de winkel gezaaid.

Ananaskers

Aan namen voor deze plant geen gebrek. Ananaskers, incabes, goudbes of Kaapse kruisbes. Al deze namen slaan op dezelfde groep planten, de leden van het geslacht Physalis.

De bessen van de plant zijn gegeerd door bakkers en koks als bordversiering om desserts of slaatjes op te vrolijken. Ik eet de bessen ook gewoon graag zo uit het vuistje. Dat was dan ook de reden om ze eens te zaaien en wat ervaring op te doen met de teelt. Wij kozen in de tuin voor Physalis peruviana. Voorlopig is het nog wachten op de eerste rijpe bessen. Lampionnetjes hangen er genoeg aan.

Na het oogsten komt de volgende uitdaging, de plant overwinteren om zo proberen vroeger aan de oogst te zijn in 2017.

Foto 's: Ananaskers.

Doorlevende pepers

Ik probeerde al eerder pepers en paprika 's te laten overwinteren. Tot hier toe had ik daar geen succes mee.

Toen ik het boek "James nieuwe eetbare tuin" doorbladerde kwam ik doorlevende peper tegen (Capsicum pubescens). Ik wist het meteen, die plant wil ik. Geïnspireerd door James Wong ging ik op zoek naar zaad of plantgoed. Maar waar vind je zaad van die plant? 

Foto: Doorlevende paprika. De bloemen zijn mooier dan die van de gewone en de plant vertakt ook veel sterker.

Wel, met de zoektocht naar zaad had ik geluk. Op de zadenruilbeurs van Velt kwam ik een gepassioneerde verzamelaar tegen die doorlevende paprika wou ruilen tegen mijn doorlevende bloemkool (nine star) en zo staat die doorlevende paprika nu ook in mijn tuin. De verzamelaar drukte mij wel op het hart dat doorlevende paprika een moeilijke kiemer is. Dat mocht ik ondervinden aan den lijve. Van het hele pakje zaad kwamen slechts twee planten uit. Amper één plant werd volwassen! Op dit moment zijn de eerste pepertjes aan het afrijpen.

Het is nog wat zoeken waar de plant het liefst staat, volle zon of halfschaduw. In het begin van de zomer stond de paprika in de serre naast de komkommers. Dat ging goed tot op het moment dat spint de kop op stak. De doorlevende peper lijkt er gevoelig voor. Veel gevoeliger dan mijn andere pepers die ook naast de komkommers staan.

Hoe makkelijk de plant de winter doorkomt dat zullen we volgend jaar weten. Ik hoop echt dat mijn experiment om paprika te overwinteren deze keer slaagt.

Ouwe getrouwen

Aan de ouwe getrouwen weet je wat je hebt. Ze staan al wat langer in je tuin en daardoor ken je elkaar al redelijk goed.  Op de duur geraakt je hele tuin- en oogstkalender afgesteld op die favoriete gewassen en hun variëteiten als richtpunten op je eigen tuin- en oogstkalender. Om gepromoveerd te worden van de categorie nieuwkomers tot ouwe getrouwen moet een gewas twee seizoenen lang getoond hebben dat het past in de tuin en productief en lekker is natuurlijk.

Tomaten

Ja, je hebt het waarschijnlijk al door als je een paar artikelen op de blog gelezen hebt. Wij zijn verzot op tomaten. Het is één van onze favoriete teelten.

Tomatenrassen verzamelen is niet ons hoofddoel. Wel hebben we steeds een ras of 20 staan. Blush, Varenbladtomaat, Paprikatomaat, Garden Pearl, Coeur de boeuf behoren tot de vaste groep blijvers. Naast de blijvers hebbben we ieder jaar hebben ook heel wat testrassen staan. De meeste van die rassen staan er maar één seizoen omdat ze niet beter zijn dan de blijvers qua productie, smaak en gevoeligheid voor de tomatenziekte (Een ras dat medium gevoelig is voor de tomatenziekte vliegt er niet automatisch uit als het tenminste een topper is op een ander vlak zoals smaak en productie. Als het niet echt uitblinkt in één van onze criteria dan verdwijnt het ras uit de tuin...). Er zijn immers duizenden rassen tomaten. Als we te veel vast houden aan dezelfde rassen komen we nooit tot het testen van al die andere die misschien nog beter geschikt zijn voor om te planten in onze tuin. De komende jaren willen we zeker ons assortiment vroege tomaten nog verder uitbreiden.

Foto 's: Lekkere tomatenrassen. Linksboven: Coeur de boeuf ; Linksmidden: paprikatomaat; Linksonder:Blush ; midden onder: garden pearl; rechts onder: varenbladtomaat

Aardappelen

Een gewas dat zeker niet in de tuin mag ontbreken zijn aardappelen (Solanum tuberosum). Aardappelen zijn enorm productief, goed te bewaren en vooral ook lekker. Een aardappel is niet zo maar een aardappel. Het ene ras is veel lekkerder dan het andere. Om nog maar te zwijgen van de vormenrijkdom en kleuren van de knollen. Het ras is trouwens ook van groot belang om je teelt makkelijk te laten verlopen.

De teelt van aardappelen is er heel wat makkelijker op geworden met de komst van rassen die niet of minder gevoelig zijn voor de aardappelziekte. Er bestaan zelfs al geheel resistente rassen (bijvoorbeeld Texla). Gebruik je een ras met een sterke resistentie tegen Phytophthora dan kom je soms nog wel eens tegen dat de planten besmet raken. Zelf mag ik niet klagen. De meeste van die rassen doen het goed. 

Rassen uitproberen, daar heb ik nog een heel wat werk mee want er bestaan er zo veel en gelukkig komen er ook nog steeds nieuwe bij met verbeterde eigenschappen zoals een betere ziekteresistentie. Dit jaar proefden we Triplo, een lekkere aardappel met hele dikke knollen. Vitabella hadden we ook voor de eerste maal maar die wil ik zeker niet meer planten. Vitabella is gewoon veel te gevoelig voor de ziekte. Het was naast Vitelotte noir het enige ras dat we noodgedwongen vroeg moesten oogsten. Op mijn lijstje van rassen (met hoge weerstand tegen aardappelziekte) om nog eens uit te proberen staan onder andere Bionica, Texla en Raja.

Foto 's: Aardappelen werden ooit in onze contreien geïmporteerd als siergewas. De middelste foto verklaart waarom.

Tomatillo

Grote bessen ingepakt in een perkamentachtig papiertje zeg maar, dat zijn tomatillo 's. Meer informatie over de luie teelt van tomatillo (Physalis ixocarpa) en een paar receptjes vindt je terug in het artikel Tomatillo: Een Mexicaanse nationale trots die het ook bij ons goed doet.

 Foto: De zichzelf uitzaaiende tomatillo 's.

Paprika's.

Paprika 's (Capsicum annuum) we hebben ze al gehad in verschillende kleuren rood, geel, bruin, oranje en van groot tot mini, blokvorm tot puntpaprika. Volgende jaar plant ik alleen nog puntpaprika rassen. Ze zijn niet alleen lekkerder maar ook  veel productiever in de tuin. Momenteel zijn we op zoek naar een paar rassen om eens uit te testen. Als je zaad van een goede puntpaprika liggen hebt, laat maar iets weten.

Foto 's: links minipaprika; rechts: gewone blokpaprika

Aubergine

Ik kan het niet laten om aubergines (Solanum melongena) te planten. Ook al is het geen makkelijke teelt ze zijn oh zo lekker. Auberginesalade, gegrilde auberginereepjes of gewoon auberginestukjes in een tomatensaus we kunnen ze altijd versmaden. Wat auberginerassen betreft daar hebben we nog niet zo heel veel mee geëxperimenteerd.

Foto 's: aubergines

Pepers

Dit jaar hebben we drie planten staan. Twee planten van het ras Jalapeno en ééntje van het ras Cayenne. Jalapeno gebruiken we vooral om onrijpe (groene) pepers in te maken in bokalen op azijn (of Georgische pikante adjika saus te maken) en de cayenne om te drogen.

We zetten niet ieder jaar pepers. Meestal wisselen we af, een jaar waarin we maar één plant of niets planten en een jaar waarin we pepers zetten. Gedroogd en ingemaakt blijven ze toch heel lang goed. Het is ook niet de groente waarvan je zo veel per gerecht gebruikt. Eén pepertje is dikwijls al meer dan voldoende... of soms teveel als je niet op past:-)

Foto 's: links: cayennepeper; rechts: Jalapeno

Wilde nachtschadigen

Bitterzoet

Een mooie wilde klimmer is bitterzoet (Solanum dulcamara). Buiten schoonheid heb ik voor de plant nog geen gebruik gevonden.

 Foto: Bitterzoet, een wilde vaste klimplant. Let op de eiervormige bessen en de bloem die typerend is voor de familie van nachtschadigen.

Zwarte nachtschade

Bitterzoet is niet de enige wilde nachtschadige in de tuin. Ook zwarte nachtschade (Solanum nigrum) komt wel eens voor in onze tuin al is dat heel beperkt. Wat ik niet wist is dat er van zwarte nachtschade ook rassen bestaan die ontwikkeld werden voor menselijke consumptie. Bram van Hortus Brambonni schreef er een mooi artikel over.

Let wel op alvorens je zo maar bessen van een wilde plant van bij ons gaat verorberen. Het botanisch kluwen van zwarte nachtschade, de soort Solanum nigrum, is uiterst ingewikkeld. Of de zwarte nachtschade van bij ons wel of niet giftig is daar is geen conscensus over. Wat wel zeker is dat zwarte nachtschade-achtigen op heel wat plaatsen ter wereld worden gegeten en geteeld. Soms zijn dat specifieke rassen, soms wilde planten. Telen wordt gedaan om de plant te gebruiken als bladgroente of voor zijn bessen die aangewend worden voor gebruik in bijvoorbeeld gebak.

Ik wil niemand aanzetten om met zijn gezondheid te spelen. Hoewel ik al veel geprobeerd heb heb ik het nog niet gewaagd een bes van de wilde zwarte nachtschade van bij ons in mijn mond te steken. Ik denk dat ik eerder een ras zal planten en het hele zaakje eens goed zal uittesten alvorens consumptie aan te bevelen. Voor wie geïnteresseerd is Bram heeft een aantal van die nachtschade-achtigen zoals garden huckleberry, wonderberry en donsnachtschade al uitgetest.

Verlanglijstje

Het minste dat je van deze plantenfamilie kan zeggen is dat ze ruim vertegenwoordigd zijn in ons voedingspatroon. Is het je nog niet opgevallen hoeveel familieleden van de nachtschadigen jaarrond in de supermakt verkrijgbaar zijn? Aardappelen, aubergine, pepers, tomaat en ook paprika vindt je het hele jaar door in het winkelrek.

De diversiteit aan nachtschadigen is echter heel wat groter dan de standaardrassen die je vindt op de markt. Ik ben er zeker dat er nog heel wat gewassen zijn die meer bekendheid verdienen. Want slechts over enkele nachtschadigen is er breed kennis beschikbaar. Heel wat andere nachtschadigen daar weten we gewoon veel te weinig over.

We hoeven het warme water niet altijd zelf uit te vinden en kunnen heel wat leren van andere culturen. Vooral culturen die al duizenden jaren omgaan met nachtschadigen. Traditionele kennis is een onderdeel van biodiversiteit. Biodiversiteit staat onder druk, ook de traditionele kennis. Deze studie probeerde heel wat kennis over de familie der nachtschadigen te bundelen zodat ze bewaard blijft voor het nageslacht. De studie is een aanrader voor wie nog op zoek is naar speciale nachtschadigen om eens te testen in de tuin en commerciële teelt.

Boomtomaat (Solanum betaceum), donsnachtschade (Solanum villosum), lulo (Solanum quitoense), may apple (Podophyllum peltatum), kleine ananaskers (Physalis pruinosa) zijn een greep van de nachtschadigen die momenteel nog op mijn verlanglijstje staan om eens te testen in de tuin.