De luie teelt van pastinaak

Pastinaak (Pastinaca sativa) is al lang geen vergeten groente meer want je kan pastinaken krijgen in zowat iedere groentewinkel of supermarkt tegenwoordig. Je betaald er wel best een aardige duit voor. Pastinaken kosten al gauw 2,79 €/kg. Dat hoef je helemaal niet te betalen want de teelt is uiterst makkelijk. Nu hoor ik je denken:
“ik wil wel pastinaken zetten in mijn tuin maar ze komen nooit uit?” Lees dan vooral verder!

De eerste teelt is de moeilijkste

Hoe vaak heb ik het al niet gehoord van tuiniers: “mijn pastinaken komen nooit uit”.
Als je altijd hetzelfde probeert, zaad uit een pakje uit de winkel zaaien, zal je altijd hetzelfde resultaat hebben, geen pastinaken.

Zelf liepen we ook een tweetal seizoenen tegen dit probleem aan. Daarom gooiden we de teelt compleet over een andere boeg en lieten we pastinaak zichzelf uitzaaien. Op dit moment is het één van de meest spontane planten in de tuin. We oogsten om en beide 60 kg pastinaken per jaar uit de tuin. Pastinaken zijn voor ons even belangrijk geworden als aardappel en pompoenen.

Foto: Plan B, we telen een breed pallet aan knollen en wortels in de tuin. Op de foto: knolselder, aardpeer, eetbare canna, appelwortel, crosne,oca en dracaena rode biet.

Een problematische kiemer

Hoe komt het nu dat pastinaak vaak zo slecht kiemt?
Een groot deel van de verklaring kan gezocht worden bij de levensvatbaarheid van pastinaakzaad. Het zaad blijft maar heel kort kiemkrachtig. Hoe langer je het bewaard, hoe moeilijker het kiemt. Het helpt niet om een half pakje pastinaakzaad te bewaren voor volgend jaar. De kans dat dit bewaarde zaad goed uitkomt is gering.

Zaadhandelaren hebben de onhebbelijke gewoonte om het oogstjaar van het zaad niet op de pakjes te vermelden. Je weet nu al dat pastinaakzaad slechts 1 jaar kiemkrachtig is. Toch zie je op heel wat winkelpakjes gedrukt staan dat pastinaakzaad wel twee jaar mee kan. Maar vanaf welke datum begint die twee jaar te lopen? Je weet nooit wanneer dat zaad nu ooit geoogst is want er staat geen oogstjaar op! Het is daarom altijd een gok als je begint met zaad uit de winkel.

Heel wat tuiniers raken zo gefrustreerd met de teelt van pastinaak omdat zaaisel na zaaisel, jaar na jaar gewoon nooit uit kwam dat ze de teelt helemaal opgeven. Jammer!

Laat pastinaak zichzelf uitzaaien. Daar heb je helemaal geen omziens naar. Alleen een beetje dunnen en oogsten, meer werk heb je er niet aan.

Wat pastinaak zelf zaait is beter

Pastinaak is een tweejarige plant, dat wil zeggen: hij groeit in het jaar dat je hem zaait en gaat bloeien de daaropvolgende zomer.

Hierdoor kom je in een tweejaarlijkse cyclus terecht waarbij je één jaar veel pastinaken hebt en het daaropvolgende jaar bijna geen. Wat kan je daar aan doen? Wel je kan in het jaar van bloei van je eerste serie pastinaken een extra teelt op zetten, of pastinaken uit de winkel kopen en in je tuin uitplanten (zie verder)*.

Jaar 1= bloei van pastinaak. Geen oogst.

Jaar 2= groeijaar. Grote oogst.

Jaar 3= bloei van pastinaak, heel weinig oogst want je hebt geen pastinaken die zich in de groeifase bevinden. Je zal altijd wel enkele pastinaken kunnen oogsten van zaad dat er een jaar over gedaan heeft om te kiemen.

Jaar 4= groeijaar. Grote oogst.

*Tip: Je hoeft niet altijd met zaad te starten. Je kan in de loop van de winter (voor maart) in een biowinkel mooie grote pastinaken aanschaffen en die planten in je tuin. De pastinaken zullen gaan bloeien en zich uitzaaien waardoor je het jaar er op volop pastinaak kan oogsten. Het zal wel iets duurder zijn dan starten met zaad maar je kans op succes ligt ook heel hoog. Best plant je min. 10 stuks.

Foto: Gedroogde bloeischermen met pastinaakzaad.

Toch zelf in rijtjes zaaien?

Wat zich zelf uitzaait staat niet in rijtjes. Misschien hou je niet van die wilde look of belangrijker nog, kan je de kiemplanten van pastinaak nog niet herkennen.
Dan kan het handig zijn om in rijtjes te zaaien. Als je zaait kan het handig zijn om een klein beetje radijszaad onder je pastinaakzaad te mengen. Pastinaak kiemt tergend traag. Radijs komt snel uit. Het markeert de rijen en tegen dat je pastinaken goed en wel boven staan heb je al je radijzen geoogst. Heb je tegelijk een mooie dubbele oogst! Heb ik ook maar van een andere tuinier geleerd, zelf niet gedaan want ja, we zaaien niet op rijtjes.
Nog een tip als je gaat zaaien. Zaai pastinaak vroeg genoeg! Eens de grond droog genoeg is in maart kunnen de zaden er in.

Op welke plaats?

In de kruidlaag van je voedselbos natuurlijk! Of gewoon in de moestuin, siertuin,... maakt eigenlijk niet veel uit waar. Pastinaak stelt weinig eisen. De plant wortelt ontzettend diep waardoor hij weinig gevoelig is voor droogte. Gronden rijk aan organisch materiaal kan de plant zeker apprecieren. Dan zijn de wortels gevoelig zwaarder en vaak ook langer en rechter.

De plant kan verder zeer goed overweg met concurrentiedruk van buurplanten. Let alleen op als hij zich uit zaait tussen lage gewassen die niet tegen concurrentiedruk kunnen want pastinaken durven toch wel redelijk wat blad vormen en kunnen zo gevoelige planten weg concurreren door ze te overschaduwen.

Eens de plant in bloei, in het tweede jaar, trekken de mooie bloemen enorm veel insecten aan. Als volwaardig lid van de schermbloemigen (Apiaceae) komen vooral sluipwespen en zweefvliegen op de intens gele bloemschermen af. Op zonnige dagen lijken de bloemschermen echt een voedseloase. Mooi om naar te kijken, maar dan wel op een veilige afstand want pastinaak heeft ook een scherp randje!

Foto: Pastinaak stelt heel weinig eisen. Ze kunnen letterlijk overal groeien. Hou daar rekening mee. Neen, we hebben het pad niet opgebroken om deze koppige pastinaak te oogsten.

Foto: Voorbeeld van een pastinaak polycultuur met tomaat, teelt van slazaad en munt.

Foto: Zelfs tussen pompoen kan pastinaak zijn mannetje staan.

Laat geen pastinaken bloeien naast een pad!

Wilde planten hebben vaak mechanismen om zich te beschermen tegen hun belagers. Pastinaak is nog een vrij wilde plant. Die “wildheid” heeft veel voordelen. Pastinaak kan namelijk perfect zijn plan trekken...maar dat kan soms ook scherpe randjes hebben. Letterlijk dan. We kennen phytophotodermatitis vooral van de plant bereklauw. Pastinaak behoort tot dezelfde plantenfamilie en kan gelijkaardige brandwonden veroorzaken. Als je huid vochtig is en je maakt contact op zonnige dagen met de plant dan zorgt de combinatie van furocoumarine, uv licht en vochtig zweet voor tweedegraadsbrandwonden. Niet leuk!

Foto: In het eerste jaar kan het blad reacties veroorzaken bij gevoelige mensen. Het gevaarlijkst zijn de bloeiende reuzen. Ze kunnen serieuze brandwonden veroorzaken. Hou daar rekening mee als je pastinaak in bloei laat komen!

Laat je nu niet te bang maken. Pastinaak is en blijft een toffe peer die een plaats verdient in je tuin maar hij bijt soms van zich af. Hou daar gewoon rekening mee wanneer je in de buurt van pastinaak werkt (op bewolkte koele dagen als je zelf niet zweet) en waar je pastinaak zichzelf laat uitzaaien en vooral waar je hem laat bloeien! Dus niet naast een pad waar je voortdurend passeert of vlak naast een stukje gazon waar je in de zomer ligt te zonnen!

De luie teelt van pastinaak in een notendop

1. Laat pastinaak zich zelf uitzaaien: wil je op een andere plaats pastinaak hebben dan de plaats waar hij gebloeid heeft? Knip dan de schermen met rijpe zaden tijdig af in de late zomer en strooi ze gewoon over de border waar je ze volgend jaar hebben wil.

2. Je zal zien dat de planten al beginnen te kiemen vanaf het begin van de winter. Een klein deel van die pastinaken zal het eerste jaar al doorschieten. Die schieters mag je niet laten uitzaaien. Die trek je gewoon uit in de loop van de zomer.

3. Het kan nodig zijn om planten die te dicht op elkaar staan te dunnen. Ideaal is te dunnen na een stevige regenbui omdat je de planten dan makkelijk uit kan trekken. Bij droge omstandigheden zal je vaak enkel het loof lostrekken en blijft het jonge worteltje zitten dat daarna terug opnieuw blad vormt en verder groeit.

4. Oogsten. Op onze rijke leemgronden zijn knallers van 2 kg en meer geen uitzondering. Je hoeft niet te wachten tot de herfst om met oogsten te beginnen. Wanneer je de planten zelf laat uitzaaien kan je al oogsten vanaf mei! Dan zijn de pastinaken uiteraard nog een stuk kleiner.

Foto: Hoe herken je een te vroeg schietende pastinaak? De tweejarige pastinaken die je wil laten opschieten bereiken vlot twee meter en hebben dikke stengels. De éénjarige te vroege schieters zijn frele plantjes die amper 0,5 m hoog zijn. (Op de achtergrond zaad dat al rijp is van pastinaken die in de zomer gebloeid hebben).

Wat vang je er mee aan in de keuken?

Ok, 60 kg pastinaak telen, maar wat doe je daar mee?

Simpel, vervang aardappelen in gerechten door pastinaak.
Wist je dat pastinaak een heel belangrijke rol speelde voordat aardappelen op ons continent arriveerden?

Is de smaak helemaal hetzelfde als die van aardappelen? Neen, pastinaak is wat zoeter. Je hoeft trouwens helemaal het aardappelen eten niet te laten. Je kan gewoon een deel van je aardappelen vervangen door deze wortel die bijzonder goed bewaard en amper werk vereist. Noem het een oogstrisicospreiding als je wil. Als je veel verschillende bewaarknollen en -wortels teelt is het geen ramp dat je aardappeloogst mislukt. Als je alleen maar aardappelen teelt heb je wel een probleem als de patatjes het laten afweten. Vraag dat maar aan de Ieren wat potato famine betekent!

Wat is ons favoriete pastinaak gerecht? Wel, als echte Belgen maken we natuurlijk heel graag frietjes* van pastinaak. Maar ook in quiches, puree, soep is deze wortel overheerlijk …. Heb jij nog een uniek pastinaakrecept in je keukenlade zitten. Deel het gerust!

*Snij de pastinaken in frietjes, smeer een overschaal in met een beetje olie, gooi de pastinaken er in samen met wat kruiden en steek ze een half uurtje in de over op 180 °C en je hebt heerlijke zoete frietjes.