Plant een moerbeiboom en pluk lekkere bessen heel de zomer lang

Ongelooflijk hoe onbekend de moerbei is. Tijd om iets aan die onbekendheid te doen en de plant op een voetstuk te zetten dacht ik. Daarom een ode aan één van mijn favoriete fruitbomen, de moerbei. Noem deze plant gerust een snoepjesboom. Hij levert bijzonder lekkere vruchten en dit gedurende een halve zomer lang! Een boom die daarom niet mag ontbreken in je tuin. Want iedereen is er dol op, jong of oud.

Het is misschien wel pretentieus een artikel over moerbei te schrijven door mezelf voor te doen als ervaringsdeskundige terzake. Wil je echt een moerbei-expert worden dan denk ik dat onze levensverwachting aan de korte kant is. Waarom ik dat zeg? Lees verder dan ontdek je het vanzelf :-)

 Geen tijd om het hele artikel te lezen? Klik hier voor een snel overzicht

Een plant met karakter

Ik hou van planten met karakter. Planten die zich niet makkelijk naar de hand van de mens laten zetten door veredeling. Ze hebben een mysterieus kantje en lijken ontembaar. De moerbei is zo 'n moeilijk geval. De plant heeft één van de meest ingewikkelde genetische codes bekend in het plantenrijk. 

Het karakter van de moerbei komt niet alleen genetisch tot uiting. Ook de bijzondere groeiwijze van de plant draagt bij aan het eigen karakter van de boom.

De bomen kunnen, gevormd door de natuurelementen of snoeischaar en binddraad, allerlei vormen aannemen. Net daarom worden moerbeibomen ook gebruikt om er bonsai boompjes mee te vormen. Niet alleen omdat ze zich zo goed laten vormen maar ook omdat moerbei gewoon heel decoratief is. 

Foto: zwarte moerbei als bonsai gekweekt.

Mijn favoriete moerbeiboom staat in de tuinen van Hoegaarden. De liggende boom met knoestige hangende takken heeft een hoog charme gehalte. Hoe oud de boom in kwestie is, is moeilijk te zeggen. Dat is ook niet bekend bij de beheerders van de tuin.

Foto: Deze prachtige oude witte moerbeiboom groeit in de tuinen van Hoegaarden. 

In verscheidene andere publieke tuinen staan ook moerbeibomen. De plantentuin van Gent, de kruidtuin in Leuven, het groentemuseum in Sint-Katelijne Waver, de plantentuin van Meise... Eens je moerbeien leert herkennen zal je de bomen op nog wel een paar plaatsen tegenkomen. Liever een boom dicht bij huis? Dan kan je natuurlijk ook gewoon zelf een moerbei planten in je tuin.

Een moerbeiboom planten is een cadeau voor het nageslacht

Wil je een levende erfenis achterlaten die niet alleen mooi is om naar te kijken maar ook vruchten produceert jaar na jaar na jaar? Plant dan een moerbei. De plant kan honderden jaren oud worden en wordt er alleen maar mooier op naarmate hij ouder wordt terwijl hij een overvloed aan lekkers produceert.
Als je de juiste boom gekocht hebt tenminste... Want net zoals het met veel fruitgewassen het geval is wordt moerbei maar al te vaak gewoon verkocht onder de brede noemer moerbei zonder rasnaam er bij vermeld. Je moet al veel geluk hebben om met zo 'n naamloze boom lekker en overvloedig fruit te gaan produceren.

Een boom planten is keuzes maken

Over soorten...

Wil je een moerbeiboom gaan aanplanten dan heb je keuze uit een aantal moerbeisoorten. In onze contreien gaat het meestal over twee soorten. De witte (Morus alba) of de zwarte moerbei (Morus nigra). De kleur in de soortnaam, wit of zwart, heeft niets van doen met de kleur van het fruit. Witte moerbeien hoeven niet wit te zijn en kunnen naargelang de soort evengoed donkerrood-zwart worden.

Er wordt wel eens geopperd dat de smaak van de witte moerbei tegenvalt maar dat hoeft zeker niet zo te zijn. Er zijn heel wat witte moerbeien die ik al geproefd heb met een meer dan behoorlijke smaak. Jammer genoeg staat er niet bij iedere boom een bordje met de rasnaam waardoor ik van heel wat lekkere witte moerbeien de rasnaam niet weet. 

De witte moerbei groeit veel makkelijker en sneller dan de zwarte moerbei. In sommige gebieden zoals Noord-Amerika is de witte moerbei invasief en verdringt er de inheemse rode moerbei. Bij ons hoef je voor dat invasief karakter niet te vrezen als je een witte moerbei aanplant. Niet alleen de groei gaat sneller bij de witte, hij komt ook gewoon veel sneller in productie dan de zwarte. Bij de witte kan je na een jaar of vier al redelijk plukken bij de zwarte duurt het makkelijk dubbel zo lang.

Ja inderdaad. Naast de witte en zwarte heb je ook nog de rode moerbei (Morus rubra) die eveneens eetbare vruchten produceert. Een andere moerbeisoort die je wel eens tegen het lijf loopt is de papiermoerbei (Broussonetia papyrifera). De vruchten van de papiermoerbei hebben zowel rijp als onrijp een grote sierwaarde en kunnen net zoals moerbei geconsumeerd worden. Meestal wordt de boom puur voor zijn sierwaarde aangeplant.

Dit is slechts een greep uit de moerbeisoorten die hier bij ons het meest voorkomen. Er bestaan nog een pak meer moerbeisoorten maar de ervaring met die exotische soorten in ons klimaat is vaak beperkt. De keuze voor de soort moerbei die je aanplant is een eerste stap in je keuzeproces. Met kiezen voor een moerbeisoort, een witte, zwarte of andere moerbei, is de kous niet af. Naast moerbei soorten bestaan er ontzettend veel rassen van moerbei.

….en moerbeirassen

Als je een moerbeiras kiest komt er op neer een ras te kiezen dat het goed doet in ons klimaat. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Moerbei is immers een kosmopoliet die voorkomt in tientallen landen van de tropen tot ons eigen gematigd klimaat.  Van exotische (rassen die veredeld zijn in gebieden met een totaal ander klimaat) of nieuwere rassen is dat niet altijd geweten. Hou daar rekening mee bij je keuze.

Kiezen voor een ras dat aangepast is aan ons klimaat is niet voldoende. Moerbei is niet alleen veredeld met als uitgangspunt fruitproductie. Heel wat rassen werden geselecteerd op sierwaarde (bijvoorbeeld treurvorm en decoratief blad) en bladproductie. Het lijkt misschien raar maar de overgrote meerderheid van de moerbeibomen wereldwijd werden niet geplant voor de vruchten maar wel voor het blad. Waarom? Voor de productie van zijde kan je niet zonder moerbei. Zijderupsen kan je enkel telen op een dieet van moerbeibladeren (meestal witte moerbei maar ook andere soorten worden ingezet). Niet alleen voor de teelt van zijderupsen is het moerbeiblad belangrijk. Het moerbeiblad wordt het in heel wat landen gebruikt om vee van voeding te voorzien door zijn hoge voedingswaarde (bron: Approaches to mulberry culture). Het blad vind je trouwens ook in de theewinkel terug. Meestal onder de naam mulberry thee. Dat de moerbei een veelzijdige boom is, is het minste wat je kan zeggen.

 Foto 's: Voor de voederteelt van blad voor zijderupsen worden witte moerbeien geteeld als knotboom en enkele keren per seizoen helemaal terug geknot. Natuurlijk kan je dan wel geen fruit plukken van die geknotte bomen want witte moerbei vormt bessen op éénjarig hout.

Kies een ras met een goede fruitkwaliteit. Moerbeien bestaan in heel wat verschillende groottes. Van bessen die een speldenprik groot zijn tot bessen van meer dan 10 cm lang. Dan hebben we het zelfs niet over de smaak want ook daar zijn grote verschillen waar te nemen.

Foto 's: Links: zwarte moerbei kan je herkennen aan het feit dat er zo goed als geen steeltje aan de vruchten hangt; Rechts: witte moerbei heeft lange vruchtstelen

Bovenal let er vooral op dat je geen steriel ras aanschaft. Wat je nodig hebt om met één boom overvloedig fruit te produceren zijn éénhuizige bomen. Dat wil zeggen dat de mannelijke en vrouwelijke bloemen op dezelfde boom aanwezig zijn. Heb je een boom met alleen mannelijke bloemen (zoals bijvoorbeeld van het ras fruitless) dan zal je geen bessen kunnen plukken.

Foto: Vrouwelijke bloemen van moerbei die uitgroeien tot vruchten. Moerbei bloeit in het late voorjaar.

...en kwekerijen

Ga je over tot de aanschaf van een boom let dan niet alleen op welke boom je aankoopt maar ook waar je die koopt. Mijn eerste boom ooit was een exemplaar van 2 m hoog die ik bestelde bij een lokale boomkwekerij. Er werd mij bij het bestellen niet verteld dat de kwekerij de moerbeibomen niet zelf teelde. Uiteindelijk bleek de boom uit Italië te komen. Een rasnaam was er niet bij. Na twee groeiseizoenen liet de boom het leven. Nu weet ik wel beter. De bomen die ik nu heb kocht ik aan met rasnaam bij een gespecialiseerde kwekerij.

Zoek je een ras dan kan je eens ten rade gaan bij de specialist waar ik mijn bomen kocht en nog steeds tevreden over ben (kwekerij de moerbeiboom uit Geraardsbergen). Mijn zwarte moerbei is “Illinois everbearing”. Vruchten met een middelmatige grootte en goede smaak. De witte moerbei is van het ras“Rupp 's Romanian”. Ooit wil ik zeker ook nog eens het ras “Pakistani” aanplanten. Gewoon omdat de vruchten zo extreem lang zijn. 

Tip: jaarlijks organiseren we een samenaankoop bij de moerbeiboom. Schrijf je in op onze nieuwsbrief om automatisch op de hoogte gebracht te worden wanneer de samenaankoop van start gaat. Leden krijgen zoals steeds 20 % korting!

Een plaatsje voor je moerbeiboom kiezen

Een boom planten is denken aan de toekomst. Als je een plaats kiest waar je de boom gaat planten hou er dan vooral rekening mee hoe groot de boom wordt en in welke vorm je de boom wil gaan leiden. Vrijstaande bomen kunnen al snel een meter of tien hoog worden en vooral heel breed als je de boom die ruimte geeft. Je hoeft niet te vrezen dat je te weinig plaats hebt in je tuin want er zijn allerlei trucjes om een moerbei compact te houden zodat die in ieders tuin past. Van klein stadstuintje tot een (stads)park.

Moerbei kan je telen als vrijstaande boom, leiboom, iglo of struik. Ik moet eerlijk zijn. Ofschoon het in ieder boekje over leifruit aangegeven staat dat je moerbei als leiboom kan telen kom je ze vrijwel nooit tegen als leivorm. Ik ben er wel zeker van dat je een witte moerbei perfect als leiboom kan telen omdat ze zich zo makkelijk laten snoeien en leiden (zwarte moerbei leiden is een ander paar mouwen, zie foto hier onder). Zelfs in pot lukt het. In pot kweken is wat meer werk natuurlijk. Want je mag zeker niet vergeten om tijdig water te geven en je moet de plant toch wel in een redelijk grote pot telen als je er geen bonsai wil van maken.

 Foto 's: links: Rode moerbei in iglovorm genomen in de plantentuin van Meise; rechts: dezelfde boom binnenin. In de zomer kan je zo lekker in de schaduw zitten onder je boom

 Foto: Na jaren zoeken toch een moerbei in leivorm gevonden. Dit is een zwarte moerbei. Er een strakke leivorm mee maken gaat moeilijk. (Deze boom is te vinden in Wisley gardens, bekijk onze leifruitfilm van deze tuin: Wonderfull Wisley)

Op welke plaats in de tuin de moerbei het liefst staat dat weet ik niet. Ik heb de plant in heel verschillende condities zien groeien. Wat ik vooral geleerd heb is om de boom ergens te zetten waar je er makkelijk aan kan want de plukperiode is lang, vaak zo 'n 6 tot 8 weken! Zorg er dan ook voor dat de boom niet te ver uit het zicht staat zodat je dagelijks langs de boom passeert om wat heerlijke vruchten af te plukken.

Ik weet het. Het wordt in zowat alle tuinboeken ontraden om moerbeibomen naast een pad te planten omdat de vallende rijpe vruchten het pad of een terras met een plakkerige laag bedekken. Voorkom dat het een sappige boel wordt onder je moerbeiboom. Door vaak genoeg te plukken (enkele keren per week) of de pluk te automatiseren. Je kan bijvoorbeeld een automatisch oogstsysteem bouwen door een zeil trechtervormig te spannen met een emmer net naast de stam of (tijdelijk) kippen onder je boom te huisvesten. Mijn zwarte moerbei staat net naast mijn kippenren geplant. De witte naast een tuinpad.

Moerbeien verwerken en verorberen

De vruchten van de moerbei zijn zo zoet als snoepgoed en gaan vlot binnen bij jong en oud. Dat zie je wel aan de foto van het meisje die genomen is tijdens een familiebezoek in Rusland.

Vogels lusten de vruchten ook wel maar de bomen produceren zo overvloedig dat dat geen probleem hoeft te zijn. Je kan er trouwens je voordeel mee doen dat vogels de vruchten graag lusten.

De moerbeien rijpen gedurende een periode van minimum 6 weken in het begin tot midden van de zomer, afhankelijk van de soort en het ras. De oogstperiode is lang, de boom kan hoog en volumineus zijn. Het is daarom onmogelijk om iedere rijpe vrucht tijdig te plukken als je een grote volwassen boom hebt. Om afgevallen moerbeien op te ruimen kan je kippen inschakelen. In permacultuurontwerpen worden moerbeien gebruikt als zelfvoedersysteem voor pluimvee en varkens. Ook dieren weten immers wat lekker is.

Eet vooral zelf ook veel moerbeien. De bomen produceren een overvloed aan bessen. Vers smaken moerbeien bijzonder goed maar een mens kan maar eten zoveel hij op kan. Je kan moerbeien ook opslaan voor gebruik op een later tijdstip. Niet enkel door de traditionele bewaartechnieken zoals confituur maken maar ook door de bessen te drogen of te vinificeren.

In restaurants kom je gedroogde moerbeien wel eens tegen in een salade en ook in het winkelrek kom je ze wel eens tegen. Enig minpuntje. Gedroogd kosten ze bij ons vaak tientallen euro 's per kilo. Een heel pak duurder dan rozijnen dus waarmee je ze qua gebruik kan vergelijken. De gedroogde moerbeien zijn alleen iets knapperiger.

Wijn er mee maken is een andere optie. Dan vertrouw ik even op het recept toegeleverd door mijn schoonvader.

Moerbeien plukken

Om wat vruchten direct in je mond te stoppen kan je de moerbeivruchten gewoon één per één gaan plukken. Wil je wat volume verzamelen voor verwerking dan is er een snellere methode. Een zeil op de grond leggen onder de boom en dan met een stok tegen de takken kloppen zodat de rijpe vruchten van de boom vallen. De meeste rijpe vruchten komen in je zeil terecht en je hebt snel heel wat kilo 's. Draag wel niet je beste kleren want tijdens het kloppen mag je er zeker van zijn dat er ook wel wat vruchten op jou zullen vallen, zeker bij grotere bomen. Je kan onder de boom ook een tijdelijke trechter bouwen met een zeil waarbij alle bessen netjes in een centraal opgestelde emmer vallen.

Geen nood als je nog geen grote boom in de tuin hebt. Je kan moerbeien makkelijk gaan wild plukken want...de meeste mensen kennen de boom gewoon niet! Zoals ik al zei vooraan in het artikel staan er op heel wat plaatsen moerbeien. Al wat je moet doen is de bomen leren herkennen en je vindt vanzelf plaatsen genoeg om te gaan plukken.

Waarom is de moerbei zo onbekend in onze contreien?

Als de plant zoveel te bieden heeft waarom zijn moerbeien dan zo onbekend? Makkelijk te verklaren. Moerbeien in verse vorm zal je in winkels niet zien liggen. De verse vruchten zijn te zwak voor ons distributie- of zeg maar supermarkt systeem. Rijpe moerbeien zijn enorm teer. Bij het plukken heb je dadelijk wijnrode vingers van het sap. Het hoeft geen tekeningetje dat dergelijke zachte vruchten ons distributie systeem, waarbij producten 1 à 3 dagen nodig hebben om van de boom tot de consument te raken, niet overleven. Onbekend maakt onbemind. Ligt het niet in de winkel dan ken je het niet. Met als gevolg dat de moerbei in onze eetcultuur totaal afwezig is.

Misschien komt daar ooit wel verandering in. In Hong Kong zouden wetenschappers er in geslaagd zijn een moerbeisoort te kweken waarvan de vruchten heel wat steviger zijn. Het enige minpunt is dat het niet over de klassieke zwarte moerbeiboom gaat maar wel over een sub-tropische soort namelijk Morus atropurpurea. Wie weet hebben we binnenkort ook een veredelingsprogramma voor de vrucht? Het genetisch karakter van de moerbei maakt de ontwikkeling van nieuwe rassen net ietsje pietsje moeilijker en langer qua ontwikkelingsduur dan van andere fruitsoorten. In onze contreien ken ik nog geen veredelingsprogramma 's in Azië zijn er wel een paar. 

Foto: Graag je eigen ras? Dat kan als je moerbeien zaait. Je moet er wel wat geduld voor hebben. Tuinmaat Ivan Maertens toont trots één van zijn zaailingen. 

Een moerbeiboom planten is een cadeau voor de komende generaties

Een boom die zoveel te bieden heeft als de moerbei kan gewoon niet ontbreken in de tuin. Het is een inflatievaste erfenisbelegging met gegarandeerde groei. Niet alleen in je eigen tuin past de boom perfect maar ook in parken en andere publieke plaatsen zoals zelfpluktuinen, stadsparken of gewoon op landbouwbedrijven die zich scharen achter agroforestry,... Kortom op heel veel plaatsen zou je de boom kunnen inzetten. In landen zoals Rusland en Roemenië worden moerbeien gewoon als laanboom ingezet!

Waarom zei ik nu in de inleiding dat het nogal pretentieus is een artikel over moerbeien te schrijven? Wel de boom leeft een stuk langer dan mensen en ik ben geen honderden jaren oud of heb geen tientallen moerbeien geplant. Wel heb ik me al jaren bezig gehouden met het observeren en vooral proeven van fruit en het verzamelen van info. Er valt nog zo veel te vertellen over deze uiterst interessante plant. Mijn doel van dit artikel was de veelzijdigheid van de boom tonen en je aan te zetten om deze boom ook in de tuin te halen. Ik heb een zwarte en witte moerbei in de tuin en jij?